هرچند بسیاری از خبرسازی‌های مطرح شده که در ماه‌های گذشته به دنبال آن بوده که فضای ناامیدی و بن بست مدیریتی را در اقتصاد ایران القا کند و از ضعف و چالش در حوزه‌های مختلف سخن بگوید اما بررسی عملکرد برخی بنگاه‌ها و شرکت‌های اقتصادی ایران نشان می‌دهد که نه تنها خبری از بن بست نیست که با یک تغییر مدیریتی و پیگیری امور به وسیله یک فرد با تجربه و مسلط به علم مدیریت به خوبی می‌توان تغییرات مثبت را حتی در کوتاه مدت رصد کرد.
آنچه که در ماه‌های گذشته در شرکت پگاه تهران رخ داده شاهدی بر این مدعا است. سید جعفر میر، مدیرعامل پگاه تهران در گفت و گو با ما از پیشنیازهای مدیریتی در بنگاه‌های اقتصادی می‌گوید و سپس تشریح می‌کند که با پشتوانه تجربه و ظرفیت‌های علمی، شرکت پگاه چطور از مشکلاتی که در سال‌های قبل با آن مواجه بوده، رها شده و امروز به عنوان بنگاه اقتصادی سود آور و مهم در صنایع لبنی ایران به فعالیت خود ادامه می‌دهد.در ادامه متن گفت و گوی ما با جعفر میر را می‌خوانید.
اهمیت نگاه درست مدیریتی در صنایع لبنی
در ابتدای بحث، باید به این موضوع مهم توجه داشته باشیم که آنچه که در سطح مدیریتی پگاه تهران رخ داده و امروز ما می‌توانیم با افتخار از دستاوردهای آن صحبت کنیم، تحت تاثیر اصلاح نگاه مدیریتی در سطح کلان و فراهم کردن شرایط برای بهبود عملکرد در سطح شرکت‌هاست. با وجود تمام این مشکلات ما شاهد آن هستیم که وقتی یک انتخاب درست مدیریتی انجام می‌شود، اوضاع به شکل قابل توجهی تغییر می‌کند. مثلا از حدود هفت ماه قبل که دکتر باروت پور کار خود را در صنایع لبنی کشور آغاز کرده، ما تغییرات به چشم دیده‌ایم و افزایش فروش محصولات لبنی بسیار قابل توجه است. وقتی فروش افزایش پیدا کند، دیگر بخش‌های کارخانه نیز فعال می شود و در نهایت چرخ اقتصاد با سرعت بیشتری می‌چرخد. به این ترتیب ما به درستی می‌بینیم که وقتی یک مدیر کاربلد و با تجربه به یک عرصه وارد می‌شود، می توان به خوبی تغییرات را مشاهده کرد.
روزهای خوب پگاه تهران
ما این تغییرات کلان مدیریتی را تلاش کردیم که در پگاه تهران نیز نمایان کنیم. بنده از سال 73 وارد پگاه تهران شدم و در 82 به هیات مدیره این شرکت راه پیدا کردم. از همان دوره تلاش کردم که در کنار تجربه، تحصیلات علمی مرتبط را نیز دنبال کنم و از این رو وقتی به عنوان مدیرعامل پگاه تهران انتخاب شدم، در کنار بیش از 25 سال حضور در بدنه این شرکت، دکتری مدیریت کسب و کار خود را نیز نهایی کرده بودم.
خوشبختانه پگاه در ماه های گذشته وضعیت خوبی پیدا کرده است. این شرکت در سال 33 کلنگ زنی شد و در سال 36 با یک کارخانه کار خود را آغاز کرد. در سال‌های بعد کارخانه محصولات پاستوریزه، پودری و شیرخشک نیز به آن اضافه شد و در حال حاضر حدود 1000 نفر نیروی کار تمام وقت در آن مشغول به کار هستند.
ما پگاه را در شرایطی تحویل گرفتیم که در سبد فروش وضع خوبی نداشت و با تمرکز بر روی محصولات یارانه‌ای، سودآوری خود را نیز از دست داده بود، با این وجود اما در ماه‌های گذشته تلاش کردیم که با افزایش تولید و فروش، توسعه سهم در بازار و تولید محصولات باکیفیت و رقابتی، پگاه را به جایگاه خوب گذشته خود برگردانیم و امروز به خوبی بهبود وضعیت در پگاه قابل مشاهده است و امیدواریم که در ماه‌های آینده نیز نتایج این تغییر نگاه مدیریتی و استفاده از نگاه علمی و تجربه گرانبهای سال‌های گذشته، نتایج اقدامات به شکل ملموس‌تری خود را نشان دهد. توسعه محصولات یکی از اصلی‌ترین سیاست‌های بود. برای مثال در حوزه پنیر محصولات متنوعی وارد بازار شد که توانست سهم مهمی از سود شرکت را به خود اختصاص داد. انواع محصولات جدید و بهبود کیفیت باعث شد که پگاه تهران در سال گذشته 180 میلیارد تومان سود کسب کرد.
هزار پروژه جدید در 20 سال
لازمه هر سازمان به روزرسانی است، زیرا اگر تغییر رخ ندهد ما جا می‌مانیم. من در 20 سالی که در بخش فنی بودم، به طور میانگین 50 پروژه و در نهایت 1000 پروژه جدید اجرا کردم. همه این اتفاق‌ها با کمترین امکانات داده شد، چون ما دولتی هستیم و در نهایت باید سهمی از درآمد خودمان را به بازنشسته‌ها بدهیم، این در حالی است که یک شرکت بخش خصوصی می‌تواند همه سود خود را سرمایه گذاری جدید کند. در زمینه تسهیلات و تامین مالی نیز بخش خصوصی وضعش از ما بهتر است. ما دستگاهی داریم که از 45 سال قبل در حال کار کردن است، پس شرایط ما قابل مقایسه با بخش خصوصی نیست.
ما 7 تا 80 درصد از قطعات ماشین آلات را خودمان می‌سازیم و کار دانش بنیان از محوریت‌های کار ماست. ما دستگاه‌هایی در داخل ساختیم که تا پیش از این در انحصار چند کشور خاص بود که هم صرفه جویی ارزی داشت و هم کیفیت قابل توجهی دارد. ما دستگاهی را با سه میلیارد تومان هزینه ساختیم که واردات آن حداقل 20 میلیارد تومان هزینه داشت.
در کنار آن در حوزه مواد اولیه نیز سرمایه گذاری خوبی داشتیم. در حوزه‌هایی امروز خودکفا و حتی صادرکننده شده‌ایم که تا پیش از این واردکننده آن بودیم و اتفاقات مثبت قابل توجهی رخ داده است. پاکت‌های تترا پک را ما خودمان تولید می‌کنیم.
نگاه پگاه به صادرات و ارزآوری
در زمینه ارزآوری و صادرات ما می‌توانیم حرف‌های زیادی داشته باشیم. به عراق و افغانستان و پاکستان صادرات داریم. به روسیه محصولات لبنی ما صادر می‌شود که پگاه تنها شرکتی است که می‌تواند به روسیه صادرات داشته باشد. ما در ماه حدود 80 تا 90 میلیارد تومان صادرات لبنیات به کشورهای مختلف منطقه داشته‌ایم. در حوزه محصولات پودری نیز مقدمات مهمی در پگاه تهران فراهم شده که از تولید تا بسته بندی کارهای مهمی انجام شده که این محصولات به زودی به عنوان یک نقطه قوت فعال خواهد شد که هم می‌تواند در داخل و هم در بازارهای صادراتی برای ما اهمیت داشته باشد.
در کنار صادرات محصول، ما نیروی انسانی ماهر و متخصصی نیز داریم که پس از اتمام کارشان در پگاه در دیگر شرکت‌های داخلی و حتی خارجی جذب و از توان آنها استفاده می‌شود. در واقع بسیاری از مدیران کارکشته شرکت‌های خصوصی لبنی از همکاران ما بودند.
یکی دیگر از موضوعات اصلی در این زمینه بحث بهره وری بالاست. ما در میان مدیران این طور برنامه ریزی کرده‌ایم که هرچه بهره وری بالا برود، مدیران پاداش دریافت می‌کنند و این موضوع چه در قیمت تمام شده و چه در استفاده از امکانات و کیفیت نهایی مورد بررسی و ارزیابی دائمی قرار می‌گیرد. ما در سالی که گذشت بهای تمام شده ما دو درصد کاهش پیدا کرد که در شرکتی به بزرگی پگاه اهمیت بسیار زیادی دارد. در واقع مدیریت یعنی بالاترین بازدهی با کمترین هزینه. در واقع چالش اصلی ما در پگاه این بود که بر خلاف برخی شرکت‌های بخش خصوصی نه امکان دریافت وام‌های بزرگ داشتیم و نه می‌توانستیم تمام سود را در طرح‌های جدید سرمایه گذاری کنیم. به این ترتیب با استفاده از توان داخل و افزایش بهره وری، امروز نه تنها پگاه به بالاترین بهره وری ممکن رسیده که با توسعه صادرات، ارزآوری قابل توجهی را نیز برای کشور به ارمغان آورده است. اقدامات مثبت انجام شده در سال‌ها و ماه‌های گذشته باعث شده، کشوری که در صنایع لبنی، از ماشین آلات تا مواد اولیه وابسته به خارج بود امروز تغییر موقعیتی قابل توجه داده است. دستگاه‌هایی در خط تولید ما فعال بود که انحصار تولید آن در اختیار برخی کشورهای اروپایی بود اما امروز با تلاش متخصصان ایرانی، دستگاه‌های آلمانی با دستگاه‌های تولید داخل جایگزین شده‌اند و در کنار توقف خروج ارز از کشور، با هزینه‌ای بسیار پایین‌تر این دستگاه‌ها تولید و فعال شده‌اند. در حوزه محصولات نیز وضعیت به همین شکل است. در سال‌های نه چندان دور ما در بسیاری از محصولات مشتق از لبنیات نیاز به واردات داشتیم اما امروز محصولی مانند شیرخشک ایرانی به همان کشورها صادر می‌شود و این نشانگر بهبود سطح تولید و تحول در صنایع لبنی کشور است. این تنها مخصوص کشورهای اروپای غربی نیست. پگاه امکان صادرات به کشورهای منطقه را فراهم کرده و با توجه به تحولات اخیر، ما شانس قابل توجهی برای حضور در بازار روسیه داریم و شرکت پگاه جز محدود شرکت‌های ایرانی است که استانداردهای سبز لازم را کسب کرده و می‌تواند محصولات خود را به این کشورها و بازارهای جدید نیز وارد کند.
مهار تورم و رشد تولید
اگر دولت بتواند تورم را مدیریت کند، ما نیز هزینه تمام شده مان در پگاه پایین می‌آید و به این ترتیب دلیلی برای افزایش قیمت نداریم. ما در سال جاری با وجود کاهش سود، هیچ افزایش قیمتی نداشته‌ایم در حالی که هزینه‌ها بالا رفته و حتی تولید ما نیز افزایش یافته است. ما تلاش کرده‌ایم که سهم خود را ادا کنیم. ما پیش قدم نمی‌شویم و زمانی که دولت سیاست خود را اعلام کند، افزایش قیمت را بر همان اساس خواهیم داشت. کاهش مصرف لبنیات برای جامعه ما تهدید به حساب می آید و باید تلاش کنیم که افزایش قیمت طوری باشد که به مردم فشاری وارد نشود که مصرف لبنیات آنها کاهش پیدا کند. نباید سرانه مصرف لبنیات پایین بیاید و ما در پگاه تلاش می‌کنیم که در این حوزه اجازه کاهش مصرف را ندهیم و مردم آسیبی نبینند. آنچه که در پگاه بیشترین اهمیت را داشت، مهار همزمان تورم و قیمت‌ها و حفظ کیفیت و توان مصرفی مردم بود. ما با علم به این موضوع که کاهش مصرف لبنیات برای کشور در بلندمدت و سطح کلان چه خطراتی را دارد، تلاش کردیم که قیمت‌ها را طوری مدیریت کنیم که مصرف نهایی مردم کاهش نیابد و در عین حال آنها از کیفیت محصولات نیز محروم نشوند، این دستاورد مهمی است که در پگاه تهران ثبت شده است.
البته موضوعی که متاسفانه در اقتصاد ما قطعی است، بحث حضور و دخالت دولت در اقتصاد و بازارهای مختلف از جمله لبنیات است. ما تلاش کردیم که با وجود این شرایط که بر روی بخش‌های مختلف از صنعت از دامدار تا تولیدکننده تاثیرات منفی می‌گذارد، یک تعادل مثبت و قابل توجه به وجود آوریم. البته از سوی دیگر تردیدی در این وجود ندارد یک تغییر و تحول مثبت دولتی و گماردن مدیری که تجربه حضور در این بخش را دارد و تصمیمات قابل توجه و حمایتی می‌گیرد، خود می‌تواند گره گشا باشد و ما این موضوع را در ماه‌های گذشته به خوبی درک کرده‌ایم.
ویژگی‌های شخصیتی مدیران
جدای از آنچه که در فضای بیرونی رخ می‌دهد، شخصیت مدیران نیز در برایند نهایی کار اهمیت فراوانی دارد. یک مدیر خوب باید مجموعه‌ای تجربه، توان علمی و ویژگی‌های شخصی و فردی خاص خود را داشته باشد. ما افراد زیادی را داریم که تجربه و علم کافی دارند اما لزوما مدیران خوبی نیستند. زیرا اداره یک مجموعه شامل وظایف و مسئولیت‌هایی است که بسیاری از آنها فنی نیست و باید در دل کار خود را نشان بدهد.
البته در 20 سال گذشته این نگاه تا حد زیادی تغییر کرده است. با جدی گرفتن علم مدیریت و افزودن توان دانشگاهی، ما در این سال‌ها مدیران زیادی داشته‌ایم که با استفاده از علم روز و تجربه و توان فردی توانسته‌اند به اداره شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی بزرگ برسند و عملکرد قابل قبولی از خود ثبت کنند. در این بستر ما می‌توانیم امیدوار باشیم که نگاه به مدیریت در اقتصاد ایران تغییر کند. موضوع دیگر، کادرسازی و تربیت نیروهای جدید است. یعنی یک مدیر باید در کنار اداره مسائل روز، تلاش کند افراد زیردست خود را نیز برای آینده تربیت کند تا آنها آماده باشند که در آینده جایگزین مدیران قبلی شوند و به این ترتیب شرکت‌ها با بحران جانشینی و مدیریت جدید مواجه نشوند.
تحریم‌ها و صنایع لبنی ایران
در حوزه صنایع لبنی نیز در کنار مشکلاتی که در حوزه مدیریت وجود داشته، معضلات جاری اقتصاد نیز خود را نشان می‌دهند. مثلا تحریم‌ها برای ما شرایط دشواری ایجاد کرده است. از دشواری واردات گرفته تا تامین ارز و تبادل با شرکت‌های خارجی معضلات زیاد بوده و همین موضوع سبب شده که بعضا شرکت‌ها ترجیح دهند به جای تولید به سراغ بازرگانی بروند که هزینه و دشواری کمتری دارد. از طرف دیگر شرکت‌های تولید کننده در حوزه‌هایی مانند مالیات، تامین اجتماعی و پرداخت حقوق نیز دشواری‌هایی دارند. در این تردیدی وجود ندارد که تولیدکننده شناسنامه دار باید تمام مراحل شفافیت اقتصادی را طی کند اما ما معتقدیم که این حمایت باید در کنار مصرف کننده به تولید کننده نیز تسری پیدا کند و طوری نشود که تولید برای تولیدکننده صرفه اقتصادی نداشته باشد.
از سوی دیگر، قیمت گذاری دستوری نیز برای صنایع لبنی کشور مشکل ساز است. در این تردیدی وجود ندارد که دولت برای رضایت مردم و تامین حقوق مصرف کننده به دنبال پایین نگه داشتن قیمت‌هاست اما از سوی دیگر تولیدکننده را نیز نمی‌توان تحت فشار قرار داد. اینکه ما توقع داشته باشیم که مثلا وقتی شیر برای دامدار لیتری 14 هزار تومان تمام می‌شود، او آن را 12 هزار تومان بفروشد منطقی نیست. در چنین شرایطی یا دامدار کار خود را تعطیل می‌کند یا مجبور به تقلب در محصول می‌شود که در نهایت به ضرر اقتصاد ایران و همان مصرف کننده نهایی تمام می‌شود.
