ایران‌خودرو دیزل یکی از بزرگترین شرکت‌های تولیدکننده‌ی خودروی تجاری(شامل انواع کامیون، اتوبوس، ون و…) در کشور است. شرکتی که از ترکیب کامیون‌سازی خاور و اتوبوس‌سازی ایران‌خودرو در سال 1378 پدید آمده است. ایرانیان از کامیون‌های خاور و اتوبوس‌های بنز ایران‌خودرو خاطره خوبی در ذهن دارند و اکنون شرکت ایران‌خودرو دیزل میراث‌دار خاطره ایرانیان است. چنانکه جواد توسلی‌مهر در این گفت‌وگو بیان می‌کند، شرکت ایران‌خودرو دیزل در دهه‌ی نود شمسی دچار بحران‌های کمرشکنی شده بود که شرکت را تا مرحله‌ی انحلال به پیش برده بود. اما پس از ورود او در آبان ماه سال 1399 به این شرکت، تمام روندها برعکس شد. ایران‌خودرو دیزلی که در دهه‌ی نود شش هزار و پانصدمیلیارد تومان زیان به بار آورده بود، در سال 1401 هفت هزار میلیارد تومان سود خالص حاصل کرده است و این خود نمودی از ابعاد تحول شگرف در این شرکت است. تحولی که در سخت‌ترین شرایط اقتصادی و بدون تغییر قابل توجه در سطوح میانی مدیریت شرکت پدید آمد. ایران‌خودرو دیزل اکنون چهل درصد سهم بازار خودروی تجاری کشور را در اختیار دارد و از این میان سهم این شرکت در تولید اتوبوس و کامیون بیش از هشتاد درصد است. در این گفت‌وگو جواد توسلی‌مهر مدیرعامل موفق ایران‌خودرو دیزل روندی که باعث شد یک شرکت زیانده ظرف دو سال رکورد تولید در دوران فعالیت شصت‌وسه ساله را جابه‌جا کند میگوید. امری که نشانگر امکانپذیری تحقق فرامین مقام معظم رهبری در زمینه‌ی اقتصاد مقاومتی و جهش تولید است.
تولید شرکت دیزل یک‌ششم شده بود
در سال 1399، زمانی که من به ایران‌خودرو دیزل آمدم، میزان فروش این شرکت در حدود 900 میلیارد تومان بود که از این میزان حدود 270 تا 280 میلیارد تومان به حق‌العمل‌کاری رنگ خودروی آریسان اختصاص داشت و درآمد حاصل از فروش خودروهای تجاری نبود. این وضعیت، شرکت را از مجموعه‌ی بنگاه‌های بزرگ اقتصادی خارج کرده بود. افت درآمدزایی در ایران‌خودرو دیزل از ابتدای دهه‌ی نود و پس از شدت گرفتن تحریم‌های ظالمانه آغاز شد. تولید شرکت به یک ششم کاهش یافت. ایران‌خودرو دیزل به سرعت در سراشیب سقوط قرار گرفت و این وضعیت تا آبان سال 1399، زمانی که من به این مجموعه وارد شدم ادامه داشت. در طول دهه‌ی نود بسیاری از دارایی‌های ایران‌خودرو دیزل فروخته شد و شرکت با قرض و وام و در نتیجهی مساعدت سهامدار عمده یعنی شرکت ایران‌خودرو اداره میشد.
شرکت در آستانه‌ی انحلال بود
برای مدتی طولانی حقوق ماهانه‌ی کارکنان ایران‌خودرو دیزل توسط شرکت ایران‌خودرو پرداخت میشد. این وضعیت تا جایی پیش رفت که تمام ذینفعان شرکت ایران‌خودرو دیزل آسیب دیدند. دولت مالیات چندانی از شرکت دیزل دریافت نمی‌کرد، صنعت حمل‌ونقل از رکود فعالیت دیزل آسیب دید، سهامداران خرد به شدت عصبانی بودند و اموال خود را در معرض نابودی می‌دیدند. سهامداران خرد برای انحلال شرکت شکایت کرده بودند و سهامدار عمده یعنی ایران‌خودرو دیزل هم وضع مناسبی نداشت. ایران‌خودرو پنج هزار میلیارد تومان از دیزل طلب داشت در صورتی که ارزش سهمش در دیزل در آن زمان بیش از هزار و پانصد میلیارد تومان برآورد نمی‌شد. زیان انباشته‌ی دیزل به شش هزار و پانصد میلیارد تومان رسیده بود و یکی از نگرانی‌های ایران‌خودرو این بود که دیزل ایران‌خودرو را هم همراه خودش غرق بکند. کار به جایی رسیده بود که در ایران‌خودرو این پیشنهاد طرح شده بود که شرکت دیزل به یک ریال واگذار شود تا ایران‌خودرو بیش از این برای آن هزینه نکند. مدیران پیشین ایران‌خودرو بعدها به من گفتند ما تلاش بسیاری برای نجات دیزل انجام دادیم ولی راهکاری برای نجات آن نیافتیم. در آن زمان وضع امروز دیزل حتی در آرزوهای مدیران ایران‌خودرو نیز جایی نداشت. در ابتدای حضور من، انتظار ایران‌خودرو از ما فقط این بود که زیان شرکت دیزل را افزایش ندهیم. آنها باور نمی‌کردند که روزی دیزل به جایی برسد که کمک‌حال ایران‌خودرو شود.
در شرایط رشد منفی تولید، 252 واحد رشد داشته‌ایم
واقعیت این است که فضای کسب و کار امروز بسیار سخت‌تر از فضای دهه‌ی نود است که مباحثی نظیر برجام مطرح بود و امیدهای اقتصادی در کشور شکوفا شده بود. قاعدتاً با توجه به سخت‌تر شدن وضع کسب‌وکار، وضع امروز دیزل باید بدتر از وضع آن در دهه‌ی نود می‌بود. اینکه چرا ما توانستیم وضع دیزل را در سال 1401 در شرایطی که ارزش تولید ناخالص ملی نسبت به سال 1395 دو واحد منفی شده بوده است و در طول شش سال بنگاه‌های بزرگ صنعتی 17 واحد رشد کرده بوده‌اند به جایی برسانیم که میزان رشد این شرکت با رشد 252 واحدی مواجه شود امری نیست که من درباره‌اش سخن بگویم. واقعیت آن است که شرکت ایران‌خودرو دیزل از سال 1399 به بعد جور 9 بنگاه بزرگ صنعتی را کشیده و در تولید ناخالص ملی نقشی اثرگذار ایفا کرده است و این کار را بدون آنکه تغییر عمده‌ای در نیروی انسانی حاضر در شرکت صورت بگیرد انجام داده است. تمام معاونین اصلی شرکت که هم‌اکنون با من مشغول به فعالیت هستند کسانی هستند که پیش از این نیز در مجموعه مشغول به فعالیت بودند و در دوران پیش از من نیز هسته‌ی اصلی مدیریت شرکت را شکل می‌دادند.
هفت هزار میلیارد تومان سود با فعال کردن ظرفیت‌ها
من از ابتدای حضور در شرکت ایران‌خودرو دیزل باور داشتم که ظرفیت‌های لازم برای رشد و پیشرفت هم از نظر نیروی انسانی، هم از نظر دانش و هم از نظر بازار در شرکت وجود دارد و تنها باید این ظرفیت‌ها را فعال کرد. نتیجهی فعال کردن این ظرفیت را هم ما به سرعت دیدیم و شرکتی که شش هزار و پانصد میلیارد تومان زیان انباشته داشت ظرف دو سال به جایی رسید که هفت هزار میلیارد تومان سود خالص به بار آورد.
تولید را به بیست‌وپنج هزار دستگاه در سال می‌رسانیم
این ظرفیت از همان سال 99 فعال شد. در چهار ماه پایانی آن سال تولید ما به نسبت هشت ماه ابتدایی سال 4 برابر شد. ما در هشت ماه ابتدایی سال 750 دستگاه محصول تولید کرده بودیم و در چهار ماه پایانی، 1500 دستگاه. در همان سال، با توجه به عملکرد چهار ماه پایانی سال، دیزل برای اولین بار در دهه‌ی نود به سود عملیاتی رسید و با عملکرد چهار ماهه، زیان کل سال را جبران کرد و 394 میلیارد تومان سود برای کل سال 1399 رقم زد. این سود عملیاتی اعتماد به نفس را به شرکت بازگرداند و نتیجهی آن را ما در سال بعد مشاهده کردیم. در سال گذشته میزان تولید ما هجده هزار دستگاه خودرو بود و برای تولید بیست و پنج هزار دستگاه در سال فعلی برنامه داریم.
جذب حدود سه هزار نیروی کار ظرف دو سال
در دهه‌ی نود 1200 نفر از پرسنل دیزل که از بهترین نیروهای سازمان بودند از شرکت خارج شدند و این موضوع آسیب زیادی به ساختار شرکت وارد کرده بود. به هنگام ورود من، نیروی انسانی شرکت 23 مطالبه‌ی به حق معوق داشت و وضع خود را با نیروهای گروه صنعتی ایران‌خودرو مقایسه می‌کرد. در همان هفته‌ی اول حضور من شورای کارگری این مطالبات را در جلسه‌ای با من مطرح کرد و از من خواست به آنها جواب بدهم. ولی وقتی کارگران مشاهده کردند روند کار به سمتی پیش میرود که تولید در حال راه افتادن است بهترین همراهی را با ما کردند و نتیجهی این همراهی را هم به خوبی دیدند. تجربه‌ی سال اول حضور من در دیزل من را به این نتیجه رساند که شعور کارگر بسیار بالاست و اگر احساس کند روند کار درست است حتماً همراهی می‌کند. تنها تجمع کارگری اعتراضی در دوران مدیریت من در همان هفته‌ی اول اتفاق افتاد و پس از آن ما دیگر هیچ مشکلی با کارگران نداشته‌ایم. علاوه بر این، با افزایش تولید، برای رفع نقصان خروج نیرو، در طول دو سال گذشته 2812 نفر نیروی جوان را با حقوق مکفی در مجموعه‌ی ایران‌خودرو دیزل استخدام کردیم. بهبود وضعیت اشتغال در منطقه‌ی اسلام‌شهر که وابسته به استخدام‌های دیزل است تأثیرات اجتماعی مناسبی هم داشته که تبلور آن را در آرامش نسبی این منطقه در زمان ناآرامی‌های سال گذشته میتوان مشاهده کرد.
هیچ بدهی معوقی به قطعه‌سازان نداریم
مشکلات دیزل به شرکت‌های زیرمجموعه‌ی آن نظیر ایدم که تنها شرکت تولیدکننده‌ی موتور بنز در ایران است یا چرخشگر و محورخودرو نیز سرایت کرده بود و کمبود تولید در دیزل این شرکت‌ها را نیز از مدار تولید خارج کرده بود. این موضوع در مورد کیفیت قطعات خودرو نیز گریبانگیر ما بود. قطعه‌سازان بزرگ به دلیل تیراژ پایین محصولات با شرکت دیزل همکاری نمی‌کردند و شرکت مجبور بود از تولیدکنندگان زیرپله‌ای قطعه تهیه کند. با راه افتادن تولید و افزایش تیراژ قطعه‌سازان مشاهده کردند که ما هم تیراژ بالایی از آنها می‌خواستیم و هم روند پرداختمان به موقع و منظم شده بود و همین امر باعث شد ارتباط ما با آنها مناسب شود و افزایش تولید دیزل در بهبود روند کسب‌وکار آنها نیز تأثیر داشت. در حال حاضر ما هیچ بدهی معوقی به قطعه‌سازان نداریم و به اذعان قطعه‌سازان دیزل در میان خودروسازان از این منظر استثنایی عمل کرده است و آنها برای تأمین قطعات دیزل سرمایه‌گذاری کلان و نیروی انسانی زیادی جذب کرده‌اند.
سال گذشته 37 هزار میلیارد تومان فروش داشته‌ایم
ما در سال گذشته رکورد شصت و سه ساله‌ی دیزل را در زمینه‌ی تولید شکستیم. میزان فروش شرکت در سال گذشته 37 هزار میلیارد تومان بوده است در صورتی که میزان فروش آن در سالی که من دیزل را تحویل گرفتم 900 میلیارد تومان بود. رشد چهل برابری درآمد و رشد بیش از ده برابری تولید، دستاورد دیزل در دو سال اخیر بوده است. ما همچنین تولید را به سمت محصولات سنگین و محصولاتی که قطعات آنها هر چه بیشتر در داخل کشور تولید می‌شود بردیم تا به تحقق شعار اقتصاد مقاومتی کمک کنیم.
توجه به الگوی دیزل میتواند راهی برای مهار تورم باشد
در سال گذشته ما بیش از 5 هزار میلیارد تومان مالیات پرداخته‌ایم و گمرکات از محل واردات ما بیش از 2800 میلیارد تومان درآمد داشته است. به گمان من اگر تعداد شرکت‌هایی که همانند دیزل به دولت سود برسانند به پنجاه تا صد واحد تولیدی برسد، مشکل کسری بودجه‌ی سیصد هزار میلیاردی دولت حل خواهد شد و از محل تکاپوی اقتصادی حاصل از این تولید تورم کنترل می‌شود. ما اگر بخواهیم مسائل و مشکلات را به صورت ملغمه‌های غیرقابل‌حل تبدیل کنیم، امکانش به راحتی فراهم است و با این شیوه مشکلات هیچگاه حل نخواهد شد. ولی تجربه‌ی دیزل نشان میدهد با ساده کردن مسئله و دست گذاشتن روی جای درست، میتوان مسئله را حل کرد. به گمان من کلید حل مسائل اقتصادی و اجتماعی ایران رشد تولید است و دست گذاشتن روی این مسئله، جای درست برای حل مسائل ملی ماست.
اتوبوس برقی ایران‌خودرو دیزل وارد مدار تولید شده است
در حال حاضر ما برای تولید ده محصول تازه برنامه داریم و از جمله اتوبوس برقی ما وارد مدار تولید شده و حدود پنجاه دستگاه از آن را به شهرداری کرج فروخته‌ایم. با این وجود هنوز هم عده‌ای در کشور اصرار به واردات اتوبوس برقی دارند که منطق کلامشان برای من نامشخص است. صنعت خودروی تجاری، صنعتی بسیار ضروری برای کشور است. در سال‌های گذشته به دلیل ضعف این صنعت، سیاست‌گذاران مجبور شدند 14 هزار کشنده‌ی دست دوم به کشور وارد کنند و این یک تراژدی برای اقتصاد ایران بود که ما در عمل به نوسازی صنعت حمل‌ونقل کشورهای دیگر و گرفتار کردن صنعت خودمان دست زدیم. این موضوع نشان میدهد که بازار خودروی تجاری در ایران بازاری تشنه است و اگر شرکتی که در این زمینه فعالیت می‌کند کار خود را به درستی انجام دهد، بازار مناسب برای فروش محصولات خود را دارد.
321 هزار دستگاه خودروی تجاری فعال در کشور فرسوده هستند
طبق آمار وزارت صمت، کل خودروهای تجاری کشور 750 هزار خودروست و از این میان ما 321 هزار خودروی تجاری از رده خارج داریم و نوسازی ناوگان حمل‌ونقل امری ضروری است. در این شرایط اگر کل ظرفیت خودروسازی تجاری ما به صورت تمام و کمال مشغول به کار شود، ده سال برای نوسازی ناوگان زمان لازم است. علاوه بر نوسازی ناوگان، بر مبنای برنامه‌های توسعه‌ای دولت، کشور به ورود سالانه دوازده تا چهارده هزار خودروی تجاری جدید به ناوگان احتیاج دارد. این وضعیت نشان میدهد که بازار برای صنعت خودروی تجاری بسیار مساعد و فراهم است و ما اگر بتوانیم به خوبی به تولید محصولاتمان بپردازیم، به خوبی می‌توانیم این محصولات را به فروش برسانیم. در چنین شرایطی، به گمان من زمین خوردن صنعت خودروی تجاری در ایران دلیل منطقی ندارد.
از دولت کمک نمی‌خواهیم تسهیل‌گری می‌خواهیم
عمده‌ی مشتریان ما مربوط به بخش خصوصی هستند و کل تولید ما برای دولت تنها پنج درصد است. واقعیت این است که صنعت خودروی تجاری نیاز به کمک دولت ندارد و دولت تنها باید نقش تسهیل‌گیری ایفا کند. هر عاملی در دولت که تیراژ تولید را پایین بیاورد باید خط قرمز باشد. موضوعاتی نظیر وارد کردن خودروی دست دوم و یا مسائلی که در زمینه‌ی تخصیص ارز وجود دارد مسائلی است که با نقش تسهیل‌گیری دولت منافات دارد. همچنین در مسئله‌ی استاندارد، به گمان ما سیاستگذاری‌ها باید واقع‌گرایانه شود. تمام تولیدات ما در چهارچوب استاندارد به مشتریان ارائه می‌شود و ما موظف هستیم تمام استانداردهای اجباری را رعایت کنیم. ولی این به این معنا نیست که در مورد مواردی که اداره‌ی استاندارد برای ما اجباری کرده است حرفی نداریم. ما موظف به رعایت استاندارد یورو 6 در موتور خودروها شده‌ایم در صورتی که سوخت یورو 6 در کشور وجود ندارد. یا موظف شده‌ایم سیستم تشخیص خط را روی خودروها پیاده کنیم در صورتی که خط‌کشی استاندارد در جاده‌های کشور وجود ندارد. تجویزهایی از این دست از سوی سازمان استاندارد تنها به گرانتر شدن خودرو می‌انجامد و حتی رانندگان برخی از اقلام تجویزی توسط اداره‌ی استاندارد، نظیر ترمز هوشمند را از کار خواهند انداخت. با توجه به وضع رانندگی در جاده‌های ایران شما تصور کنید یک کشنده‌ی سنگین بخواهد با پیچیدن یک موتور به جلوی وسیله‌ی نقلیه به طور خودکار ترمز کند و از حرکت بایستد. این موضوع میتواند حتی فاجعه‌آفرین باشد. به گمان من تصمیمی که ذینفعان از آن راضی نباشند در جایی اشکال دارد و باید در مورد آن بیشتر فکر کرد تا به نتیجهی درست برسیم
