بهره‌وری به عنوان یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های رشد اقتصادی، در برنامه‌های توسعه اقتصادی ایران و از جمله برنامه هفتم توسعه، همواره جایگاه ویژه‌ای داشته است. یک‌سوم از هشت درصد رشد پیش‌بینی شده برای اقتصاد ایران در برنامه هفتم توسعه بناست از مسیر ارتقای بهره‌وری به دست بیاید. امری که در سالیان گذشته چندان مورد توجه نبوده است و بخشی از مشکلات اقتصادی ایران ناشی از بی‌توجهی به این مشکل است. در پنج دهه گذشته بهره‌وری در ایران نزدیک به صفر بوده است و کمتر نهادی به اهمیت امر بهره‌وری توجه جدی داشته است. در این میان انجمن بهره‌وری ایران که سال‌هاست با هیئت مدیره‌ای مجرب متشکل از مدیران باسابقه اقتصاد ایران، به عنوان نهادی مردم‌نهاد مشغول به فعالیت است، همواره توجهی ویژه به بهره‌وری داشته است و برای جا انداختن گفتمان بهره‌وری در میان اصحاب قدرت و مدیریت تلاشی جدی داشته است. سیدحمید کلانتری، مدیرعامل انجمن بهره‌وری ایران در گفت‌وگوی تصویری با برنامه سیمای تدبیر بیان می‌کند که در زمینه توجه به بهره‌وری هنوز در اول راه هستیم و فرهنگ بهره‌وری باید در جامعه ترویج پیدا کند. او پیشنهاد می‌کند که شورای ملی بهره‌وری متشکل از خبرگان، دانشگاهیان و صاحبان صنعت شکل بگیرد تا به پایش بهره‌وری بپردازد و بازویی برآمده از مردم و در کنار دولت برای یاری رساندن به امر بهره‌وری باشد. گاهی از جزئیات این گفت‌وگوی صریح و راهگشا را به دغدغه‌مندان توسعه ایران توصیه می‌کنیم
آیا فکر می‌کنید گفت‌وگو باعث افزایش میزان بهره‌وری می‌شود؟
بله حتماً همین‌طور است. گفت‌وگوی هدفمند، سنجیده و در چارچوب موضوعات مشخص و همراه با دغدغه‌مندی طرفین، منجر به ایجاد بهره‌وری می‌شود. یکی از ضعف‌های موجود در کشور، نبود فضای تعامل و گفت‌وگو است.
جنابعالی در نامه خود به آقای پزشکیان، اشاراتی به چالش‌های حوزه بهره‌وری در کشور داشته‌اید. در تمامی برنامه‌های مادر، تکلیف شده است که بخشی از رشد اقتصادی باید از مجرای بهره‌وری صورت پذیرد. آقای پزشکیان از همان روزهای ابتدایی آغاز به کارشان، بارها به اتخاذ تصمیمات سخت اشاره کرده‌اند. ادبیات تنش‌زدایی در دوره اصلاحات شکل گرفت و کارنامه هشت ساله دولت اصلاحات، نشانگر نوعی موفقیت است اما اکنون در شرایطی قرار گرفته‌ایم که باید در کوتاه‌مدت به بهره‌وری اقتصادی دست یابیم. آیا از نظر جنابعالی امکان تحقق این قضیه وجود دارد؟
هر چقدر گام‌های ما، منسجم و هماهنگ‌تر باشد، به بهره‌وری نزدیک‌تر می‌شویم. تصمیمات سرنوشت‌ساز الزاماً سخت نیست اما مهم و اساسی است. بدون اندیشه‌های بزرگ و ریسک‌پذیری، بی‌تردید نمی‌توان نتایج بزرگ را رقم زد. برای دستیابی به بهره‌وری عواملی همچون فداکاری، تدبیر، همکاری، استفاده از نظرات نخبگان، وفاق ملی و قبل از هر چیز اراده و عزم راسخ در میان سران سه قوه تا مدیران و وزرا حائز اهمیت است. امروز با وجود تحریم، محدودیت‌های سرمایه‌گذاری را تجربه می‌کنیم. رشد تولید ناخالص ملی یا باید از طریق بهبود بهره‌وری صورت گیرد و یا از طریق سرمایه‌گذاری. ما در زمینه سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی مشکلات جدی داریم که نیازمند مقدماتی از قبیل ایجاد ارتباط و تعامل موثر با اقتصاد دنیا است. منابع داخلی نباید بدون فکر مورد استفاده قرار گیرد. هر کسی در جایگاه خود باید در راستای رشد بهره‌وری تلاش کند. به صورت یک زنجیره هم‌افزا باید یکدیگر را تقویت کنیم. اختلافات، تعصبات و نگرش‌های بخشی در کشور را باید کنار بگذاریم.
در بعضی حوزه‌ها تصمیمات سرنوشت‌ساز به اراده و عزم ما وابسته نیست. برای نمونه می‌توان به بحث فرونشست زمین و بحران کمبود آب اشاره کرد. فکر می‌کنید با وجود ساختار ناکارامد و بعضاً فاسد، چطور امکان ایجاد تغییر و دستیابی به بهره‌وری امکان‌پذیر می‌شود؟
خوشبختانه ریاست‌جمهور جدید، معتقد به ایجاد روابط بهتر با مردم است. مردم، کلید موفقیت دولت هستند. در سخت‌ترین شرایط، این مردم هستند که توانایی تغییر شرایط را دارند. باز گذاشتن دست مردم و حذف قوانین غیرضرور، بی‌تردید اوضاع را به سمت بهبودی سوق خواهد داد.
آیا چنین اراده‌ای را در دستگاه‌های مختلف می‌بینید؟
در چند ماه گذشته، احساس امید در جامعه شکل گرفته است. شاید پنجاه درصد از مردم در انتخابات شرکت نکرده باشند اما اقدامات مثبت دولت، توجه مردم را جلب می‌کند و اعتماد از دست‌رفته را بازسازی خواهد کرد.
برخی از مصادیق بروز امیدواری در مردم را ذکر کنید.
گفت‌وگوهای صادق ریاست‌جمهور، ارتباط با نخبگان و اقوام مختلف و بکارگیری مدیران شایسته، موجی از امیدواری را در جامعه تقویت کرده است.
آنچه گفته می‌شود باید پیاده‌سازی شود.
بله هنوز اول راه هستیم. فرهنگ بهره‌وری باید در جامعه افزایش پیدا کند. یکی از ابعاد اصلی این موضوع، اتکا به سرمایه اجتماعی است. سرمایه اجتماعی به معنای ایجاد اعتماد عمومی، اعتماد دولت به مردم و بالعکس اعتماد مردم به دولت و افزایش تعامل و تفاهم است.
در طول ۳۳ سال گذشته، مصرف انرژی در کشور ما ۱۷۰٪ افزایش داشته است. همراه کردن مردم و تغییر سیاست‌ها را باید در دستور کار قرار داد. ما همیشه دنبال تامین بوده‌ایم تا اینکه به افزایش بهره‌وری توجه کنیم. وزارتخانه‌ها باید با مردم و بخش خصوصی همکاری صادقانه داشته باشد. تا به امروز خیابان دولت، مسیری یک‌طرفه بوده است و دولت تعهدات خود را عملی نکرده است اما اکنون فکر می‌کنم شرایط در حال تغییر است.
با تعارض منافع چه باید کرد؟
بحث‌های کلان سیاسی به حوزه حکمرانی و مدیریت کلان کشور برمی‌گردد. ما امیدواریم که وعده‌های پزشکیان محقق شود تا بالاخره شاهد امیدواری و تحرک در فضای مردمی باشیم.
انجمن بهره‌وری در زمینه افزایش بهره‌وری چه اقداماتی صورت می‌دهد؟ نقش سازمان ملی بهره‌وری چیست؟
عرصه بهره‌وری به وسعت کشور است. بخش‌های مختلف صنعت، ارتباطات، فرهنگ و الباقی می‌توانند به گسترش این قضیه کمک کنند. راه نجات کشور از مجرای ایجاد باور و عزم عمومی گذر می‌کند. انجمن بهره‌وری، سال‌ها قبل به عنوان یک سازمان غیردولتی وارد جنگ داوطلبانه در جهت ارتقای بهره‌وری ملی شده است. پیگیری‌های این انجمن در سال ۱۳۸۳ باعث شکل‌گیری و تعیین سهم بهره‌وری در کشور شد. در برنامه چهارم، این انجمن نقش مهمی را ایفا کرد. ما در تمام این سال‌ها با برگزاری نشست‌های مختلف، همایش‌ها و بیانیه‌های متعدد سعی در ایجاد حساسیت اجتماعی داشته‌ایم. هیچ عدد و رقمی در مورد موفقیت ما وجود ندارد اما فکر می‌کنم اقدامات موثری را در حد و توان یک سازمان مردم‌نهاد صورت داده‌ایم. سهم ما در بهره‌وری ملی اما قابل سنجش است. قبلاً نقش مشاور را داشتیم اما بعدها این قضیه را به یک‌سری شرکت‌ها محول کردیم. خود انجمن فقط در نقش فرهنگ‌سازی، تحلیل‌‌گری و هشدارهای بهره‌وری تخصصی فعالیت دارد. مستقل از اینکه چه کسی در کسوت ریاست‌جمهوری قرار بگیرد، ما همیشه سعی کرده‌ایم که حرف خودمان را در غالب بیانیه به دست مسئولان برسانیم. سازمان ملی بهره‌وری برخلاف انجمن بهره‌وری، جایگاه دولتی دارد و مسئول پایش، سنجش و پیشبرد بهره‌وری است. البته این سازمان مسئول پیشبرد بهره‌وری نیست و در واقع باید این مسئولیت را در ارتباط با بخش خصوصی و بنگاه‌‌ها بر عهده بگیرند. عملکرد مطلوب بهره‌وری در سازمان برنامه و بودجه محقق خواهد شد. پیشنهاد ما این است که سازمان برنامه باید به سازمان برنامه و بهره‌وری تبدیل شود.
تغییر ریل این سازمان با پیشنهاد ایجاد یک مجمع عالی بهره‌وری و موضوع پیوست بهره‌وری همراه بوده است. در حال حاضر در وزارت اقتصاد نیز موضوع تجمیع شوراهای عالی مطرح است. مجموع این پیشنهادات و طرح‌ها تا چه حد می‌تواند باعث گشایش مسیر بهره‌وری شود؟
ما معتقد به ایجاد یک مجموعه دولتی نیستیم، بلکه ریاست‌جمهور با اعتماد به یک جمع خبره و صاحب‌نظر از بخش‌های خصوصی، دانشگاهی و مشاوره باید شورای ملی بهره‌وری را راه‌اندازی کند. این شورا باید مستقل از دولت به نقد و بررسی و پایش بهره‌وری بپردازد. انجمن بهره‌وری هم می‌تواند در این میان پشتیبان این شورا یا مجمع باشد. نسبت به پیوست، نگاه خوبی ندارم چون بهره‌وری باید در خود برنامه منعکس شود و قابل سنجش و پایش باشد. شاخص‌های کیفی و اثربخشی بایستی تبدیل به شاخص‌های کمی و قابل‌اندازه‌گیری شوند. بهره‌وری ملی به مراتب بزر‌گ‌تر از یک سازمان کوچک شصت هفتاد نفره است. همه وزارتخانه‌ها باید مسئولیت غیرتشریفاتی در بهره‌وری داشته باشند.
توسعه در یک بستر آرام اتفاق می‌افتد اما به کرات از تمام مقامات کشوری می‌شنویم که ایران درگیر جنگ اقتصادی است. اساساً توسعه با جنگ ناسازگار است. در چنین شرایطی آیا توسعه از طریق افزایش بهره‌وری ممکن است؟
در زمان رشد کمونیسم در دنیا، برخی معتقد بودند که کشورهای سرمایه‌داری، اولین قربانیان کمونیسم خواهند بود. در همان برهه، عنوان سر عقل آمدن سرمایه‌داری به شدت رواج پیدا کرد اما منجر به عدم پیدایش کمونیسم در این کشورها شد. حال سرعقل آمدن مسئولان کشور با شعار رفاه ممکن خواهد شد. با حفظ اصول و ارزش‌ها باید بگذاریم دولت به کار خود ادامه دهد. اگر تصمیم سران سه قوه این باشد که مهاجران ایرانی به کشور بازگردند، سی الی چهل درصد در جهت بهبود اهداف اقتصادی و افزایش بهره‌وری حرکت خواهیم کرد. ما معتقدیم که وفاق ملی شامل آن چند میلیون نفر ایرانی که خارج از کشور زندگی می‌کنند هم می‌شود. این قضیه می‌تواند جزو همان تصمیمات سرنوشت‌ساز محسوب شود. ایجاد فضای باز مردمی، برون‌سپاری دولتی و مولد‌سازی سرمایه‌ها از مواردی است که باعث ایجاد تغییرات خواهد شد.
آرمان‌های انجمن بهره‌وری آیا با واقعیت‌ها منطبق خواهد شد؟
علی‌رغم تمام شرایط، هنوز هم مستعد تغییر هستیم. انجمن بهره‌وری تنها یک پل ارتباطی است و وقتی موفق خواهد شد که نخبگان جامعه و افراد دلسوز نظام را گرد هم بیاورد.
