تامین داخلی نهال های اصلاح شده و افزایش تولید در محیط‌های کنترل‌شده گلخانه ای بسیار ضروری است. ایران از لحاظ تنوع اقلیمی جزو کشورهای نادر روی کره زمین است، به نحوی كه از 13 اقلیم خرد و کلان حدود 11 اقلیم در ایران داریم. حتی در یک استان می‌توان اقلیم‌های متفاوتی را مشاهده کرد. ایران کشوری است که بارندگی از 150 میلی‌متر تا 2000میلی‌متر در آن مشاهده می‌شود، با توجه به این شرایط اقلیمی دانش متفاوتی نیز در سراسر کشور ایجاد شده است. لذا اجرای دو پروژه ضروری است. پروژه اول مربوط به توسعه گلخانه‌ها و پروژه دیگر تامین نهال‌های گواهی‌شده و سالم است. علت تعریف این پروژه‌ها به این شرح است كه در دنیا حدود 33 میلیون هکتار گلخانه وجود دارد که بالاترین رقم در کشورهای آسیایی مربوط به چین و در منطقه مربوط به ترکیه است. تنش آبی دلیل عمده ای است که ایران با وجود تنوع اقلیمی به سمت تولید گلخانه‌ای حرکت می‌کند چراکه گلخانه ها مانند تیری هستند که بدون خطا به هدف می‌خورند. در گلخانه‌ها شما می‌توانید با همان میزان مصرف آب در فضای باز بیش از 10برابر تولید کنید. وزیر کشاورزی هلند در دیدار با وزیر اعلام کرد که به ازای هر کیلو گوجه‌فرنگی تنها 4 کیلو آب مصرف می‌کنیم که این مسئله در ایران غیرقابل‌ تصور است. گلخانه محیط کنترل شده است و برخلاف آنچه گفته می‌شود تولید آن کاملا سالم است. امکان تولید یک‌دست، خارج از فصل و صرفه‌جویی در آب از اصول حاکم بر تولید گلخانه‌ای است.
وضعیت فناوری تولید گلخانه‌ای به چه صورت است و در جاهایی که با کمبود تکنولوژی مواجه هستیم چه راهکاری برای واردات آن داشتید؟
برای ساماندهی این مسئله باید روی بخش خصوصی تکیه کنیم و ما در آن دوره شورای سیاست‌گذاری گلخانه‌ها را تشکیل دادیم و در این شورا چهار کارگروه ساماندهی شد. یکی از این کارگروه‌ها مربوط به پوشش و پلیمر است، کارگروه دیگر مربوط به سازه ها و تجهیزات است. در قالب همین برنامه و با توجه تاكید ویژه آن بر فعال شدن تشكل ها انجمن گلخانه‌سازان پس از گذشت 10سال مجددا فعال شد. کارگروه دیگر مربوط به تجهیز منابع و کارگروه بعدی مربوط به محصول است، ستاد عالی گلخانه‌ها نیز با مسئولیت شخص وزیر بر فعالیت این شورا نظارت می‌کرد. بر اساس برآوردهای کارشناسان انتقال تولید محصولاتی مانند گوجه‌فرنگی و خیار به گلخانه موجب صرفه‌جویی 3 میلیارد مترمکعبی آب در کشور می‌شود. در افق این برنامه بنا داشتیم بیش از 48 هزار هکتار گلخانه احداث شود. خوشبختانه در بحث انتقال دانش و فناوری ارتباطات بخش خصوصی بسیار زیاد است.
برای تحقق این اهداف چه مقدار از توان فنی و دانشی بخش خصوصی داخلی و چه مقدار به واردات دانش و فناوری خارجی نیاز است؟
این موضوع دو قسمت دارد یکی مربوط به سخت‌افزار و بخش دوم مربوط به نرم‌افزار است. در بخش سخت‌افزاری و در گلخانه‌های پلاستیکی ما نمی‌توانیم هر تیپی را با توجه به اقلیم‌های کشور وارد کنیم. ایران در زمینه گلخانه‌های پلاستیکی هیچ کمبود تکنولوژیکی نه از لحاظ دانش و نه تجهیزات ندارد. اما در زمینه گلخانه‌های شیشه‌ای راه زیادی داریم و البته در زمینه دانش نرم‌افزاری تولید هنوز لنگ هستیم. در این طرح بیشترین تکیه بر این بوده که بتوانیم از دانش فنی روز چه در زمینه تولید نشا، چه در فرآیند تولید گلخانه و چه در فرآیند بازار بیشترین استفاده را ببریم. این‌که گفته می‌شود این طرح تافته جدابافته است واقعا همین‌طور است چراکه این طرح یک محوریت دارد و بقیه باید وظیفه خود را نسبت به این محوریت انجام دهند. سازمان مدیریت باید از اهداف خود چه در اصل طرح و چه دربسته‌های پشتیبانی حمایت و پشتیبانی مالی بکند.
به نظر شما در تحقق این برنامه چه موانع و چالش‌هایی وجود دارد؟
یک‌سری قوانین و آیین‌نامه‌های جزیره‌ای وجود دارد. این‌ها باید به‌عنوان آسیب‌های این طرح شناسایی شوند که مانع از تحقق سریع اهداف این برنامه هستند. این قوانین مانند راهروهای حقارت برای سرمایه‌گذار هستند. من متوجه نمی‌شوم با چه منطقی گفته شده که گلخانه باید در فاصله مشخصی از شهر مانند مرغداری باشد. گلخانه جزئی از زندگی شهری امروزی است و شهرداری‌ها باید بیایند و این گلخانه‌ها را در محیط‌های شهری تاسیس کنند تا باعث کاهش آلایندگی شهری و جلوگیری از روان‌پریشی و تعادل روانی بشود.
این طرح برش‌های استانی داشته و هر استان مزیت‌های خاص خود را دارد. از جمله مزیت‌های برخی استان‌ها امکان صادرات آن‌ها و دسترسی به بازارهای بین‌المللی است. چه ترتیبی در این برنامه برای حمایت از صادرات گلخانه‌ها در نظر گرفته شده بود؟
یکی از لازمه‌های بحث صادرات، حضور مستمر و پایدار در بازار است. این موضوع خود نیازمند تولید مستمر و پایدار است، تولید نیز باید قابلیت و کیفیت صادراتی را داشته باشد. از یک هکتار تولید گوجه‌فرنگی در فضای باز حتی چهار جعبه گوجه صادراتی نیز تولید نمی‌شود ولی در گلخانه بالای 95درصد گوجه تولیدی استاندارد و صادراتی است. فصلی بودن یکی از مشکلات بخش کشاورزی است که با تولید گلخانه‌ای حل می شود. گردش مالی در خیلی از فعالیت‌های کشاورزی فصلی یا یک‌بار در سال است ولی در گلخانه‌ها گردش نقدی تولیدکنندگان بالاست. کاهش مصرف انرژی نیز یکی دیگر از شاه‌بیت‌های گلخانه‌هاست.
در مجموع علاوه بر حمایت‌های فنی و تسهیلاتی، در مناطق تولیدی احداث پایانه‌های صادراتی منظور شده بود و گرایش و سمت و سوی احداث گلخانه‌ها بیشتر در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری کشور است.
همان‌طور که اشاره کردید یکی از ویژگی‌های گلخانه این است که می‌تواند فصل‌های کشت متعدد داشته باشد. آیا این خود نگرانی در زمینه مازاد عرضه ایجاد نمی‌کند و سودآوری گلخانه‌ها را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد؟
اولا هزینه تمام‌شده محصول در گلخانه پایین است و البته اهمیت این برنامه در این است كه برای مازاد عرضه نیز به‌عنوان بخشی از زنجیره تولید تدابیر ویژه دارد. راهکار دوم صادرات این مازاد محصول است، چراکه در کشورهای هم‌جوار ایران به‌ویژه در حاشیه خلیج‌فارس قیمت تمام‌شده محصول بسیار بالاتر است و تنوع اقلیمی ایران را نیز ندارند. در کشورهایی مانند روسیه تولید در فصل سرد به‌صرفه نیست بنابراین اصل قضیه بر مبنای این است که هر ایرانی در سال 100کیلوگرم سبزی و صیفی‌جات مصرف کند و مازاد آن صادر شود. یکی از طرح‌های مهم در صورتی که حمایت‌های لازم از آن انجام بشود واردات تکنولوژی تولید بذر هیبرید به ایران است. هیچ پروژه‌ای در ایران نمی‌توان تعریف کرد که به اندازه تولید بذر هیبرید محصولات صیفی و سبزی در ایران درآمدزا باشد، بازدهی این طرح‌ها بالای 1000 تا 2000 درصد است. این طرح‌ها می‌توانند هزاران فرصت شغلی نیز ایجاد کنند. این صنعت انتها ندارد و بازار هیچ‌گاه از آن اشباع نمی‌شود. در اروپا کشوری مانند هلند با یک اقلیم وجود دارد و برای این‌که بذر تولید شده در محیط‌های گرم و سرد، خشکی و دیگر استرس‌ها آزمایش شود باید به چند کشور برود که هزینه بسیار بالایی دارد. اما همان‌طور که گفته شد در ایران یازده اقلیم از سیزده اقلیم تعریف شده در جهان وجود دارد و تنها در یک ساعت همه این آزمایش‌ها را می‌توان انجام داد و هزینه انجام این آزمایش‌ها در ایران با دیگر کشورها قابل قیاس نیست.
بنابراین علاوه بر وجود بازارهای داخلی، بازارهای خارجی پیرامونی نیز وجود دارد. فراموش نکنیم که در موضوع احداث گلخانه‌ها و الزام ورود به این عرصه موضوع ماده حیاطی « آب» است.
حال به موضوع نهال‌ها بپردازیم. وضعیت سلامت تولید نهال‌ها در ایران به چه صورت است؟ استانداردهای تولید نهال در ایران به چه شکل است؟
همه موضوع‌ها را باید نسبی بررسی کرد. نهال، اساسی‌ترین نهاده در تولید و سرمایه‌گذاری در یک باغ است. اگر همه امکانات فراهم شود ولی نهال سالم نباشد فایده ندارد؛ به همین دلیل سرمایه‌گذاری در باغ بسیار سنگین است. نهال مانند زراعت نیست که اگر یک سال کشت انجام شد و رضایت‌خاطر فراهم نشد، سال بعد آن را عوض کرد. پنج سال باید صبر کرد تا نهال اولین میوه خود را بدهد و اگر محصول مطلوب نباشد یعنی سرمایه‌گذاری پنج‌ساله هدررفته است. در حال حاضر در جهان قوانین بسیار سختی بر موضوع نهال وضع‌شده است. در کل اروپا حدود 700 نهالستان وجود دارد که اتحادیه آن‌ها تحت استانداردها و قوانین سخت‌گیرانه مشغول فعالیت‌اند. در ایران 1500 نهالستان وجود دارد که تقریبا بیش از 300 عدد آن‌ها، نهال گواهی‌شده دارند. نهال‌های گواهی‌شده آن‌هایی هستند که مجوز موسسه ثبت و گواهی بذر و نهال را از لحاظ اصالت دارند. سازمان حفظ نباتات نیز از لحاظ بهداشتی بر آن‌ها نظارت دارد. یعنی تنها حدود 30 درصد نهالستان‌های ایران مجوز دارند. البته این دلیل بر این نیست که کیفیت نهال‌های نهالستان‌های بدون مجوز الزاما پایین است. ولی این‌ها مجوز ندارند به این دلیل که موسسه ثبت و گواهی ما نتوانسته است بر آن‌ها نظارت و کنترل کامل کند و اصل موضوع این است که مردم(مصرف کنندگان) بایستی به مراجع و مراکز معتبر برای خرید رجوع نمایند.
منظور شما استانداردهای بین‌المللی است یا استانداردهایی است که در داخل برای نهال‌ها وضع شده است؟
هم استانداردهای بین‌المللی و هم استانداردهای داخلی. یعنی علاوه بر استانداردهای بین‌المللی ما نیاز به یک‌سری استانداردهای داخلی برای نهال‌های تولیدشده در ایران داریم. این استانداردهای داخلی را موسسه ثبت و گواهی تعریف کرده که به نهالستان‌ها اعلام می‌شود. در این مدت ما تصویب کردند که 290میلیون نهال به‌عنوان نهال استاندارد در دسترس تولیدکننده قرار بگیرد که سازوکار آن آماده شده و انجمن تولیدکنندگان نهال را در این زمینه فعال کردیم. اساس کار نهال هسته اولیه است. هسته‌های اولیه کاملا سالم‌اند و از آن باید پیوندک تهیه شود و با آن باغ مادری درست کنیم که استانداردهای خاص خود را دارد. ما محاسبه کردیم که به ده تا پانزده نهالستان بزرگ نیاز داریم. این نهالستان‌ها هسته اولیه هستند. ما دو نوع تولید نهال داریم. نوع اول کشت بافتی است که به روش ریز ازدیادی انجام می‌شود. در حال حاضر با حضور یازده تولیدکننده، انجمن کشت بافت را تشکیل داده‌ایم. نوع دیگر، از نهال رویشی استفاده می‌کنند که انجمن آن‌ها را نیز فعال کرده‌ایم. حال بین این دو نوع تولید نهال باید یک ارتباطی برقرار شود که البته هماهنگ کردن آن‌ها بسیار کار سختی است. بنابراین بیشترین همّ وزارتخانه، تولید نهال و اندام‌های تکثیری دارای اصالت و سلامت است که هر کدام آن با توجه به ویژگی محصول دارای استانداردهای تعریف شده می‌باشد.
سلامت نهال از اهداف كلی برای تحت تاثیر قرار دادن یك زنجیره گسترده است. در این برنامه چه توجهی به این موضوع شده است؟
تولید نهال سالم سه شرط دارد. اصالت پایه، اصالت درخت و سلامت؛ این سه، شرط اصلی تولید نهال سالم هستند. برای تحقق این سه شرط نیاز به یک‌سری امکانات و تجهیزات خاص هست که در کشور تدوین‌شده و تکیه اصلی ما بر بخش خصوصی است. در این بخش نیز همانند گلخانه برش‌های استانی را تعریف کرده‌ایم. آن چیزی که در بحث نهال مدنظر قرار گرفته وارد کردن هسته‌های اولیه جدید است. در دنیا هر روز پایه‌ها و رقم‌های جدید تولید می‌شود که باید مورد بررسی قرار بگیرد که مثلا برای تولید پسته در قم چه پایه‌ای و چه رقمی مناسب است، همچنین در توسعه اراضی شیب‌دار از آب سبز استفاده می‌کنیم. بنابراین اصل اول در احداث باغ انتخاب نهال سالم و شناسنامه دار می‌باشد.
یکی از موضوعاتی که سازمان برنامه بر آن تکیه می‌کند این است که اعتبار و ضمانت اجرای پروژه‌ها همان مدیرانی هستند که سابقه خود را برای اجرای این پروژه به کار گرفته‌اند و در صورت عدم اجرا به سراغ آن مدیران خواهند رفت. کمی از گذشته و سابقه خودتان به‌عنوان حسن‌ختام بفرمایید.
اولا که فرد کار نمی‌کند بلکه گروه است که کار را پیش می‌برد. ما فقط هماهنگ‌کننده هستیم. درنهایت کار این فرد بیل بر دوش کشاورز است. بسته‌های پشتیبان مانند نورافکن است که در دست همه هست. یکی از این شمع‌ها اگر خاموش یا کم‌سو شود درواقع برداشت‌ها متفاوت می‌شود. مجری طرح به‌تنهایی موفق نمی‌شود. مهم خودانگیختگی و مشارکت تمام کسانی است که در این طرح حضور دارند. گفتیم که از ویژگی‌های بارز این طرح‌ها همبستگی و پیوستگی آنهاست که در قالب فنی و بسته‌های پشتیبان طراحی شده است. هر طرح در فرآیندی معین و مشخص تعریف شده است. این حلقه‌ها مثل زنجیر با اتصال بهم و هماهنگ می‌توانند کارایی داشته باشند. فرض مثال: یک تولیدکننده‌ای بخواهد انجام طرحی را را تقاضا کند از همان ابتدا بایستی هفت خوان رستم را طی کند و انواع و اقسام مدارک و عوارض از وی می‌خواهند. این خان‌ها دست من نیست. ما پیشنهاد کردیم برای هموار شدن این جاده، مشکلات نرم‌افزاری از جمله قوانین دست و پاگیر موجود اصلاح شود. اما طوری نشود که نوش‌داروی بعد از مرگ سهراب شود. تمام این مسائل باید هم‌زمان دیده شود. اگر قرار است اقدام و عمل شکل بگیرد باید رویه‌ها و عادت‌ها تغییر کند. قوانین باید شسته‌ورفته شود و آهنگ موزونی از آن خارج شود.