تا زمانی که کاهش تصدی و کوچک‌سازی در دولت و نهادها رخ ندهد نمی‌توان ترازنامه مطلوب برای بخش‌های مختلف دولتی ایجاد کرد. محدودیت‌ها آنچنان زیاد شده است که مدیران بخش دولتی و عمومی نمی‌توانند تحول ایجاد کنند و در صورتیکه عمر مدیریت ایشان کوتاه نباشد تنها می‌توانند بهبودهای کوچک و مستمر ایجاد کنند. این بخشی از صحبت‌های جواد مالکی مدیرعامل سازمان بازنشستگی شهرداری تهران است که به دلیل سابقه نسبتا مناسب که در حوزه مالی و برنامه‌ریزی دارد و به بهانه روز خانواده و تکریم بازنشستگان به گفت و گو با او نشستیم تا ضمن بررسی تجربیات مدیریتی‌اش در خصوص مشکلات صندوقهای بازنشستگی و برخی از موارد قانونی که سد راه سود آفرینی این صندوق‌ها است، گفت و گو کنیم. در ادامه گزارش گفت و گوی این مدیر را با پایگاه خبری تحلیلی ” مدیران و روسا“ می‌خوانید:
بر اساس مجموعه آیات و روایات و آنچه در علم مدیریت نیز بر آن تاکید شده اگر انسان به حرفی که بیان میکند باور نداشته باشد یا عامل نباشد بدون شک سخنان او یا بی‌تاثیر است یا اثرگذاری اندکی دارد. از این نظر است که می‌گوییم موضوع اخلاق در همه شئون زندگی از جمله علم مدیریت جایگاه بسیار مهمی دارد. این موضوع در حوزه مدیریت تحت عنوان اخلاق حرفه‌ای دسته‌بندی شده است. سخن معروفی از حضرت علی علیه السلام وجود دارد با این مضمون که آنچه را برای خود میپسندی برای دیگران هم بپسند و آنچه را که بر خود نمیپسندی برای دیگران نپسند. این کلام، درسی بزرگ برای اخلاق فردی است اما قطعا آثار اجتماعی وسیعی خواهد داشت. لازم است مدیران در روش و منش خود و در برخورد با ارباب رجوع اینگونه باشند. اگر چیزی را برای خود و دیگران پسندیده می‌دانیم باید تحمل کنیم تا اول دیگری آن را دریافت کند. اگر مدیران و کارکنان به این صفات آراسته باشند قطعاً جامعه بسیار خوبی خواهیم داشت. در این میان مدیر به دلیل اینکه قدرت اجرایی را در دست دارد باید بیش از هر کس آراسته به این صفات باشد.
تغییر مداوم برنامه‌ها یکی از مشکلات ریشهای مدیران
مدیر موظف است در قالب برنامه مصوب عمل کند. برخی از مشکلات ریشهای ناشی از این است که برنامه‌ها مدام در حال تغییر هستند. این یک واقعیت است و متاسفانه در کشور یک برنامه جامع که همه آن را بپذیرند وجود ندارد یا فرهنگ تمکین به برنامه ملاحظه نمی‌شود. متاسفانه دولتها در آغاز به کار خود عنوان میکنند که ما برنامه‌های گذشته را قبول نداریم و باید برنامه‌های خود را تدوین و اجرایی کنیم. این امر منجر به ایجاد برخی تضادها در سیستم مدیریتی کشور شده، فرصت‌ها را هدر می‌دهد. متاسفانه تبعات بی‌برنامه‌گی و تغییر مستمر برنامه‌ها به مدیران نسبت داده می‌شود. شخص مدیر در اجرای درست برنامه مسئولیت دارد. یک مدیر باید ساختار تحت رهبری خود را با برنامه‌ای که باید اجرا کند هماهنگ و سازماندهی کند و به پیش ببرد. در این بخش نقش مدیر بسیار کلیدی است یعنی ما می‌توانیم از مدیر بپرسیم شما که برنامه‌ای را برای اداره این ساختار داشته‌اید تا چه میزان برنامه خود را اجرایی کرده‌اید؟ و پیامدهای اقداماتی که انجام شده چیست؟
انتظارات از مدیر با اختیارات او همسانی ندارد
اما موضوع مهم دیگر این است که برخی اوقات مدیر به اندازه آنچه که از او خواسته شده اختیارات ندارد. لذا تنها می‌توانند برخی تغییرات محدود و کم اثر را ایجاد کنند و بعید است تحول مدنظر ایجاد شود. ناچاریم ساز و کار تحول‌گرا را در اختیار مدیران قرار دهیم. بطور مثال در بخش عمومی و دولتی مجموعه به مدیر تحویل داده می‌شود و تعداد نیروی انسانی در این مجموعه وجود دارد که نمی‌تواند به راحتی آنها را جابجا کند. در واقع مدیری که در ساختار دولتی و عمومی وارد یک مجموعه می‌شود یک سری موضوعات را از گذشته به ارث میبرد که مهمترین آن موضوع نیروی انسانی است زیرا مهمترین ابزار یک مدیر برای ایجاد تحول و نیل به اهداف برنامه نیروی انسانی متخصص و کارآمد است. هنگامی که مدیر نمی‌تواند در ساختار نیروی انسانی یا حقوق و مزایای آنها و مواردی از این دست تغییراتی را ایجاد کند نمی‌توان از او انتظار داشت، تحول ایجاد کند. به عنوان یک مدیر در ساختار نیمه دولتی به این نتیجه رسیده‌ام انجام تحول در این سیستم امکان پذیر نیست و اصرار بر آن تبعاتی به سازمان و مردم ایجاد میکند یا مدیر تحت تعقیب و پیگیری قرار می‌گیرد. لذا در چنین ساختاری نباید از مدیر به غیر از بهبودهای مستمر انتظار دیگری داشته باشیم. البته مدیر خبره و کاردان میتواند در بلند مدت مشکلات سازمان‌ها را برطرف کند، متاسفانه عمر مدیریت در بخش دولتی و عمومی طولانی نیست.
ایران اسلامی پس از انقلاب هموراه مورد تعدی و تحریم دشمن خارجی و ایادی داخلی آنها بوده است. با این حال کشور توانسته ادامه مسیر دهد و به پیشرفت‌های چشمگیری دست یابد. هرچند که اگر عداوت‌ها و سوء جریان‌های مدیریتی وجود نداشت می‌توانستیم در جایگاه بهتری قرار داشته باشیم. آمارهای بین‌الملل نشان می‌دهد که ایران در بسیاری از مولفه‌ها دارای جایگاه خوبی است و میتواند جایگاه بهتری نیز داشته باشد. اما همه این موارد نباید ما را غافل از این کند که باید به مدیریت به عنوان یک علم به علاوه تجربه نگاه کنیم و متناسب با مسوولیت به وی اختیار و زمان لازم را بدهیم. مدیر مطلوب ما باید دورههای مدیریتی را گذرانده باشد و بر اساس سلسله مراتب اداری تجربیات مدیریتی خود را کسب کرده باشد. از سوی دیگر باید ساختار و سازمان خود را بشناسند.
هدف مدیریت دولتی ارزش آفرینی است نه تولید سود
بنده معتقد هستم که ما باید حوزه مدیریت دولتی را از مدیریت خصوصی در ایران کاملاً جدا کنیم. اگر بهترین مدیر بخش خصوصی را وارد مجموعه دولت کنید قطعا نمی‌تواند موفق باشد، مگر اینکه از مشاورینی استفاده کند که مسائل و الزامات آن ساختار را پیش از تصمیم‌گیری به ایشان یادآوری کند. ما در بخش خصوصی به دنبال ایجاد سود هستیم اما در بخش دولتی به دنبال ایجاد ارزش هستیم. ممکن است یک مدیر در بخش دولتی ترازنامه منفی داشته باشد اما ارزش لازم را برای مردم ایجاد کرده باشد. مثلاً ممکن است یک مجموعه پالایشگاهی به این دلیل که باید با نرخ های مشخصی فعالیت کند در صورتهای مالی زیان نشان دهد اما دولت از عملکرد این مجموعه رضایت دارد و صورتهای مالی تلفیقی آن بخش مثبت است.
در صندوقهای بازنشستگی بر خلاف سایر ساختارهای دولتی باید برای سهامداران که شامل بازنشستگان و افرادی که در حال پرداخت کسورات برای دوران بازنشستگی خود هستند، باید سود ایجاد کنیم.
استانداردهای مدیریتی جدی گرفته شود
انتخاب مدیران شایسته موضوعی است که همواره مورد تاکید مقام معظم رهبری است. ممکن است مدیر در یک جایگاه کاملاً خوب عمل کند و در ساختار و سازمان دیگری نتواند به خوبی عمل کند. از سوی دیگر باید استانداردهایی برای انتخاب مدیران در نظر گرفت و هر شخص را در حوزه تخصصی خود منصوب کرد. متاسفانه در بخش دولتی سیاستمداران حتی با نیت خوب می‌توانند در انتخاب مدیران، اعمال نظر نمایند. در نتیجه انتخاب مدیران در مجموعه‌های دولتی و عمومی، قطعا بهترین انتخاب نیست. لذا ما با تمام ابزارهایی که در تمام دنیا به کار گرفته می‌شود نمی‌توانیم در بخش عمومی و دولتی به صورت صد در صد مدیران را ارزیابی و انتخاب کنیم. تنها راه چاره کوچک‌سازی نهادهای عمومی و دولتی و اصولا کاهش تصدیگری است. در بخش‌هایی که به مردم در قالب شرکت‌های تعاونی و سهامی خاص و عام واگذار می‌شود، به دلیل تأمین منافع امید است بهترین مدیران انتخاب شوند.
مدیر دولتی هنگامی که پیشنهاد مدیریت دریافت میکند باید جوانب آن را بررسی کند. شخصا فعالیت در حوزه مالی، برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری را تجربه کرده‌ام و به همین دلیل پیشنهاد سازمان بازنشستگی شهرداری تهران را پذیرفتم.
هنگام پذیرش مسئولیت با سازمان بازنشستگی آشنایی مناسب را داشتم و به دلیل سابقه فعالیت در سازمان فناوری اطلاعات شهرداری تهران و سایر مسوولیت‌ها می‌توانم بگویم با اکثر مجموعه‌های شهرداری تهران نیز آشنایی نسبی دارم. در ابتدای پذیرش مسئولیت از شهردار محترم تهران درخواست کردم مدتی به این سازمان عنایت ویژه داشته باشند تا بتوانیم پروژههای موجود را به ثمر رسانده و عواید حاصل از سرمایه‌گذاری‌هایی انجام شده به سازمان باز گردد. با شرایط صندوقهای بازنشستگی آشنایی داشتم. اما طبعاً در مدت زمانی که در سازمان بازنشستگی شهرداری تهران فعال بودم نسبت به قبل از آن اطلاعات بسیار بیشتری دریافت کرده‌ام به گونه‌ای که توانستیم در جریان پرونده‌هایی قرار بگیریم که قبلا مغفول مانده بودند. به طور مثال با بررسی یک از پرونده‌های قدیمی، پیگیریهای قضایی را برای فسخ یک قرارداد شروع کردیم که در صورت موفقیت بیش از یک هزار میلیارد تومان بازگشت دارایی به سازمان انجام می‌شود.
با وجود اقدامات مثبتی که در دورههای گذشته انجام شده بود اما برخی از موارد وجود داشت که زیبنده سازمان نبود. به ویژه با توجه به سابقه فعالیت در سازمان فناوری شهرداری تهران تعجب کردم چگونه ورود و خروج و کارکرد و درخواست مرخصی کارکنان در این سازمان همچنان به صورت دستی انجام می‌شود. اصلاحات را از همین نقاط کوچک آغاز کردیم. سازمان فاقد برنامه عملیاتی کوتاه مدت و بلند مدت مدون و مصوب بوده است. قطعاً برنامه‌هایی در گذشته وجود داشته اما همانگونه که عنوان کردم به صورت مصوب و مدون نبوده لذا با همکاری مدیران و کارکنان سازمان بازنشستگی برنامه کوتاه مدتی را مدون کردیم و امیدواریم بعد از دریافت گزارش اکچوئری صندوق، برنامه بلند مدت سازمان را تدوین و به تصویب مراجع بالادستی برسانیم.
ناترازی منابع و مصارف بزرگترین مشکل صندوقهای بازنشستگی
بر اساس بررسی‌هایی انجام شده همانند سایر صندوقهای بازنشستگی کشور مشکل ناترازی منابع و مصارف است. به این معنی که درآمدهای ما از محل سرمایه‌گذاری و کسورات شاغلین به گونه‌ای نیست که بتواند با بار مالی حقوق و مزایای بازنشستگان گرامی همخوانی داشته باشد. نسبت پشتیبان در سازمان بازنشستگی شهرداری تهران عدد یک را نشان می‌دهد به طوری که به ازای هر شخص بازنشسته یک شخص شاغل وجود دارد. این در حالی است که عدد استاندارد جهانی ۷ شاغل به ازای ۱ بازنشسته است. بنابراین درآمدی که از محل کسورات شاغلین ایجاد می‌شود پاسخگوی پرداخت حقوق بازنشستگان نیست. اولین قدم برای اصلاح و بهبود ناترازی منابع – مصارف سازمان مربوط به اصلاح پرتفوی سرمایه‌گذاری صندوق است. بر اساس گزارشهای رسمی اصلاح پرتفو تنها می تواند تا ۱۰ درصد ناترازی را بهبود ببخشد.
لزوم اصلاح پارامتریک در صندوق بازنشستگی شهرداری تهران
اصلاح پارامتریک راه نجات صندوقهای بازنشستگی کشور از جمله سازمان بازنشستگی شهرداری تهران است. اصلاح نسبت پشتیبان، بهبود نرخ جایگزینی، افزایش سن بازنشستگی، پرهیز از بازنشستگی پیش از موعد، پذیرش کامل بار مالی تعهداتی که قانون‌گذار برای صندوق‌ها ایجاد میکند و … از جمله مواردی است که مجلس و دولت محترم باید هر چه زودتر در خصوص آنها تصمیم‌گیری نمایند. از جمله اصلاحات ضروری در حوزه ایجاد صندوق فراگیر پایه تامین اجتماعی در سطح کشور و صندوقهای مکمل تجاری است. به نحوی که شاغلین جدید در هر بخشی که مشغول به فعالیت هستند اطمینان داشته باشند به دلیل مالیاتی که پرداخت میکنند تحت پوشش صندوق تامین اجتماعی عمومی هستند. این شخص میتواند به صورت خویش فرما مبلغ بیشتری را به صندوقهای مکمل پرداخت کند و همزمان با صندوق عمومی از صندوقهای مکمل نیز مبلغی را هنگام بازنشستگی دریافت کند. این موضوع مشمول بازنشستگان گرامی و شاغلین جدید نمی‌شود و نیازمند تصویب قانون است.
در حال حاضر بر اساس بودجه سال جاری، برای صندوقهای کشوری و بخشی از تعهدات سازمان تامین اجتماعی و نیروهای مسلح، ۳۲۳ هزار میلیارد تومان اعتبار از سوی دولت در نظر گرفته شده است. این عدد بسیار بالاست و نشان می‌دهد حتی صندوق‌هایی که پرتفوی سرمایه‌گذاری نسبتا مناسب دارند به دلیل ناترازی موجود و بعضاً تعهداتی که مجلس شورای اسلامی و دولت ابلاغ میکنند مانند همسانسازی حقوق بازنشستگان، نمی توانند این مبالغ را پرداخت کنند در نتیجه دولت آن را تامین و پرداخت میکند. شهرداری تهران نیز برابر مصوبات شورای اسلامی شهر تهران نسبت به تامین و پرداخت کسری بودجه سازمان بازنشستگی اقدام می‌نماید.
تلاش برای مولد کردن دارایی‌های صندوق بازنشستگی شهرداری تهران
اتکاء پورتفو سرمایه‌گذاری سازمان بازنشستگی به اقتصاد شهر و شهرداری تهران باعث شده که از سایر بازارها عقب بمانیم. در پرتفوی سرمایه‌گذاری صندوقهای بازنشستگی در مورد ۸ صنعت اصلی سرمایه‌گذاری صورت گرفته اما متاسفانه سازمان بازنشستگی شهرداری تهران پورتفوی سرمایه‌گذاری متناسب ندارد. این در حالی است که بیش از ۹۵ درصد دارایی صندوق در حوزه املاک حبس شده و این موضوع فشار مضاعفی را به سازمان در تامین منابع مورد نیاز وارد می‌نماید. ضروری است دارایی‌های در قالب املاک را مولد کنیم و در بازارهای دیگر سرمایه‌گذاری مجدد نماییم زیرا بازار مسکن همواره با افتاد و خیزهایی زیادی مواجه است این در حالی است که مثلاً در حوزه نفت، گاز و پتروشیمی، معادن و فلزات همواره روند رو به پیشرفت ملاحظه می‌شود.
در حال حاضر شرکت‌های کنترلی سازمان بازنشستگی ۱۱ مورد است و در 5 شرکت نیز سهام داریم که البته در این شرکتها مدیریت کنترلی برابر قانون تجارت نداریم. این شرکتها در حد وسع خود فعالیت مناسبی داشته‌اند اما از این شرکتها نمی‌توان انتظار بیش از این داشت زیرا در حوزه‌ای که عملیاتی انجام میدهند سود مشخصی را ایجاد کنند. بیشترین سودی که در حال حاضر سازمان دریافت میکند از محل عملیات گروه سرمایه‌گذاری و مالی است که تمرکز ویژه‌ای به توسعه این هلدینگ داریم. در مجموع در حال باز تعریف ماموریت شرکت‌های خود هستیم و نیز در صدد هستیم برنامه عملیاتی برای آنها تدوین کنیم.
افزایش حقوق و حق مسکن برای بازنشستگان شهرداری تهران اعمال شد
ذکر این نکته ضروری است که تکالیفی را قانون بودجه برای همه صندوق‌ها مصوب کرده است. شهرداری تهران حق مسکن کارکنان رسمی و بازنشسته را به میزان قابل توجهی افزایش یافت داد و به تناسب آن و برابر منویات شهردار محترم تهران سازمان نیز ۹۰ درصد حق مسکن شاغلین را برای بازنشستگان گرامی اعمال کردیم. به گونه‌ای که حداقل یک و نیم میلیون تومان در بخش حق مسکن علاوه بر افزایش ده درصدی سال به حقوق بازنشستگان اضافه شده است.
اختصاص سرانه 12 میلیون تومانی برای تامین سبد کالای ویژه بازنشستگان
در سال گذشته به ازای هر بازنشسته ۸ میلیون تومان سرانه جهت تامین سبد کالا در نظر گرفته شده بود که با توجه به تورم ایجاد شده و عددی که شهردار محترم در نظر گرفته اند برای سال 1401، دوازده میلیون تومان سرانه به ازاء هر بازنشسته در نظر گرفته شده است، اهتمام سازمان به تامین سبد کالای بازنشستگان با کیفیت و کمیت سنوات گذشته و تحویل به موقع به ایشان است.
ارائه خدمات رفاهی، ورزشی، تفریحی و سفر ویژه بازنشستگان
برابر منویات شهردار محترم تهران، همانند کارکنان شاغل مقرر است خدمات رفاهی، استفاده از اماکن ورزشی به صورت رایگان، برگزاری جشن‌های خانوادگی و اجرای تورهای مسافرتی در سال 1401 در دستور کار قرار دارد و امید است این اقدامات بتواند باعث رضایت و آرامش خاطر بازنشستگان عزیز شود.
