صنایع لبنی ایران با چالش‌های بسیاری مواجه است. قیمت‌گذاری دستوری و به تبع آن حاشیه‌ی سود بسیار پائین محصولات و ساختار سنتی کشاورزی و دامداری ایران که بهره‌وری در زمینه‌ی صنایع لبنی را پائین می‌آورد از جمله دلایلی هستند که این صنعت مهم و راهبردی در امنیت غذایی ایرانیان را با چالش مواجه می‌کنند. اما با وجود این چالش‌ها شرکت صنایع شیر ایران (پگاه) وابسته به صندوق بازنشستگی کشوری، به عنوان قدیمی‌ترین و مهم‌ترین رکن از ارکان صنایع لبنی در ایران، توانسته است در دوران مدیریت دکتر عبدالامیر باروتکوب که سابقه‌ای طولانی در بخش‌های مدیریتی صنایع شیر ایران دارد گام‌های مهم و موثری در زمینه‌ی توسعه و تثبیت جایگاه خود در این صنعت بردارد. باروتکوب در گفتگو با مدیران نیوز با ارائه‌ی تاریخچه‌ای از شرکت صنایع شیر ایران به طرح‌های توسعه‌ای این مجموعه و چشم‌انداز آینده‌ی آن می‌پردازد.
یک سوم بازار لبنیات را در اختیار داریم
شرکت صنایع شیر ایران از سال 1333 مشغول به فعالیت است. اولین واحد این شرکت در تهران افتتاح شد و این واحد در حال حاضر نیز با نام پگاه تهران مشغول به فعالیت است. در شصت و نه سالی که از عمر صنایع شیر ایران می‌گذرد تعداد واحدهای آن به هفده مجموعه‌ی تولیدی رسیده است که این واحدها در سیزده استان کشور مشغول به فعالیت هستند. علاوه بر این، پنج واحد کشت و صنعت و شرکت پخش سراسری نیز زیرمجموعه‌ی صنایع شیر ایران هستند. در مجموع صنایع شیر ایران در حال حاضر با بیست و هفت شرکت مشغول به فعالیت است و تعداد پرسنل این شرکت حدوداً ده هزار نفر است که در اقصی‌نقاط کشور مشغول به کار هستند. بر اساس آمار بانک مرکزی، در سال 1400 بیست و هشت درصد بازار لبنی ایران به شرکت صنایع شیر ایران اختصاص دارد که کمی کمتر از یک سوم بازار را شامل می‌شود. همچنین در نظر داریم بر پایه‌ی طرح‌های توسعه‌ای و در یک برنامه‌ریزی پنج ساله، شش درصد سهم بازار شرکت صنایع شیر ایران را افزایش دهیم.
بیش از هشتصد محصول
با توجه به اهمیتی که شیر و فرآورده‌های لبنی در تأمین پروتئین و کلسیم آحاد افراد جامعه دارند، ما به عنوان مجموعه‌ای که نقشی اساسی در تأمین محصولات لبنی داریم، موظف هستیم محصولاتی تولید بکنیم که از نظر قیمت‌گذاری تمام دهک‌های جامعه را هدف بگیرند و در سراسر کشور قابل استفاده باشند. این یکی از سیاست‌های مهم مجموعه‌ی صنایع شیر ایران است که علی‌رغم حاشیه‌ی سود بسیار پائین به دهک‌های پائین ایرانیان خدمت‌رسانی کنیم. در سال جاری چهار محصول از محصولات ما شامل شیر نایلونی، شیر بطری کم‌چرب، ماست دبه‌ای و پنیر چهارصد گرمی شامل قیمت‌گذاری دستوری شده‌اند و با حاشیه‌ی سود بسیار پائین ارائه می‌شوند. به گمان من با توجه به وظیفه‌ای که دولت در تأمین امنیت غذایی مردم دارد این رویکرد درست و منطقی است. حاشیه‌ی سود چهار محصولی که با قیمت‌گذاری دستوری به بازار عرضه می‌شوند تقریباً صفر است ولی ما به واحدهای پگاه در سراسر کشور اصرار می‌کنیم که همواره با جدیت تمام در تولید این محصولات اهتمام بورزند و این موضوع را بخشی از مسئولیت اجتماعی خود بدانند. حتی اگر هزینه‌های توزیع را در نظر بگیریم برخی از محصولات حتی زیان‌ده هم محسوب می‌شوند ولی ما خودمان را مکلف می‌دانیم این محصولات را در سراسر کشور توزیع کنیم. در مورد دیگر محصولات ما که افزون بر هشتصد محصول را شامل می‌شوند قیمت‌گذاری دستوری اعمال نمی‌شود و بر مبنای قیمت تمام‌شده ارائه می‌شوند.
توجه بیشتر به یارانه‌ی محصولات لبنی لازم است
شرکت‌های تولیدی ما در حال حاضر با پنجاه و پنج درصد ظرفیت خود کار می‌کنند. دلیل این موضوع، عدم کشش بازار مصرف است. ما از نظر افزایش ظرفیت با مشکلی مواجه نیستیم و از منظر ماده‌ی اولیه یعنی شیر خام هم در کشور تقریباً با مشکلی مواجه نیستیم. ولی بازار مصرف با توجه به قیمت محصولات به شکلی است که به نظر می‌رسد باید برای برخی محصولات یارانه‌ی جانبی لحاظ شود تا دهک‌های پائین بتوانند از محصولات لبنی بیشتر بهره ببرند. یکی از ارکان مهم این یارانه، موضوع شیر مدرسه است. شیر مدرسه در تأمین پروتئین لازم برای کودکان نقشی اساسی داشته است و در سنواتی که برنامه‌ی توزیع شیر در مدارس اجرایی می‌شده است، آمارها به خوبی تأثیر این اقدام در سلامتی کودکان را نمایان می‌کنند. برقراری مجدد توزیع شیر در مدارس هم به سلامتی نسل‌های آینده یاری می‌رساند و هم در افزایش ظرفیت تولید کارخانه‌های لبنی بسیار موثر واقع می‌شود. مجموعه‌ی صنایع شیر ایران این آمادگی را دارد که در زمینه‌ی تولید شیر برای مدارس با سود بسیار پائین و حتی بدون لحاظ کردن سود به یاری دولت بیاید. سلامت عمومی جامعه برای ما از سودآوری شرکت‌هایمان اهمیت بیشتری دارد. این سخن من برآمده از دیدگاه‌های اعتقادی مجموعه‌ی صندوق بازنشستگی کشوری و به ویژه مدیرعامل محترم این صندوق و نیز وزیر محترم رفاه است. شاید کار کردن کارخانه‌های ما با تمام ظرفیت به خودی خود برای ما سودآور باشد ولی این موضوع تنها ده درصد برای ما دارای اهمیت است، نود درصد اهمیت توجه دولت به مقوله‌ی تأمین شیر مدارس برآمده از مسئولیت اجتماعی ماست.
شرکت‌های کشت و صنعت را توسعه می‌دهیم
چیزی حدود هشت درصد از شیر دریافتی واحدهای پگاه در پنج شرکت کشت و صنعت متعلق به صنایع شیر ایران تولید می‌شود. برای افزایش این سهم در اولین گام برنامه‌ریزی ما در جهت بهره‌وری هر چه بیشتر این واحدهای کشت و صنعت و رساندن تولید آن‌ها به حداکثر ظرفیت ممکن است. اگر واحدی با کمبود دام مواجه است مطابق برنامه‌ریزی تا انتهای امسال تمام این کمبودها حل خواهد شد. در مرحله‌ی دوم ما به سمت تأسیس کشت و صنعت‌های جدید خواهیم رفت. تصمیم مدیریتی ما و مجموعه‌ی صندوق بر این است که حداقل بیست درصد شیر خام مورد نیاز شرکت صنایع شیر ایران در کشت و صنعت‌های این شرکت تهیه و تولید شود. برای تأسیس کشت و صنعت‌های جدید مکان‌یابی صورت گرفته و برنامه‌ی تأسیس کاملاً مشخص است. در دو استان تأسیس این کشت و صنعت‌ها به مرحله‌ی کلنگ‌زنی رسیده و در صورت دریافت تسهیلات به سرعت مراحل تأسیس این شرکت‌ها انجام خواهد شد. در این میان، مهم‌ترین شرکت در شرکت‌های جدید کشت و صنعت در استان چهارمحال و بختیاری تأسیس خواهد شد ما در این واحد شیر خاصی که برای تولید شیرخشک نوزاد به آن نیاز داریم را تأمین خواهیم کرد و به همین دلیل این شرکت برای ما اهمیت حیاتی دارد. در حال حاضر نیز در شهرکرد شیر پایه‌ی محصول شیرخشک نوزاد تولید می‌شود و حتی برندهای معروف جهانی مشتری این شیر که با استانداردهای بین‌المللی تهیه می‌شود هستند. پیش‌بینی ما برای نهایی شدن طرح توسعه‌ی کشت و صنعت‌ها سه تا چهار سال است. اهمیت توسعه‌ی کشت و صنعت‌ها برای شرکت صنایع شیر ایران دلایلی دارد. از جمله‌ی این دلایل می‌توان به کاهش ریسک آتی صنعت، پایداری در تأمین مواد اولیه‌ی باکیفیت و ثبات قیمت و کمک به سبد هزینه‌ی خانوار اشاره کرد.
در سال 1401 رکورد صادرات را زدیم
با وجود آن‌که پس از حذف ارز چهارهزار و دویست تومانی میزان مصرف محصولات لبنی در کشور کاهش محسوسی پیدا کرد، میزان تولید ما و نیز دیگر شرکت‌های همکارمان با کاهش محسوسی مواجه نشد. فاصله‌ی میان تولید و مصرف در داخل را ما و همکارانمان به امر صادرات اختصاص داده‌ایم و مطابق آمارهایی که اخیراً اعلام شده است، خوشبختانه ایران بیشترین میزان صادرات محصولات لبنی در میان کشورهای آسیایی را به خود اختصاص داده است. اهتمام ما به امر صادرات باعث شد که در مسئله‌ی تولید شیر خام کشور با لطمه‌ای مواجه نشویم. در سال 1401 ما حدود هشتاد و پنج هزار تن صادرات داشته‌ایم که ارزش آن حدود 137 میلیون دلار بوده است. محصولات صادراتی حدود دوازده درصد تولید ما را به خود اختصاص داده‌اند و ما در سال گذشته شانزده مقصد صادراتی داشته‌ایم. میزان صادرات در سال 1401 بالاترین رکورد صادرات در سنوات گذشته است. همچنین در چند ماه اخیر برای صادرات محصول به اروپا با سه شرکت اروپایی قرارداد امضا کرده‌ایم و امیدواریم بتوانیم محصول مدنظر این شرکت‌ها که انواعی از پنیر است را به بهترین وجه صادر کنیم تا بازارهای تازه‌ی دیگری نیز برای صنایع شیر ایران گشوده شود.
165 طرح توسعه‌ای در دستور کار داریم
ما برای افزایش سود شرکت نیازمند تولید انبوه هستیم و تولید انبوه به تجهیزات و ماشین‌آلات به روز وابسته است. در این رابطه باید از مدیرعامل محترم صندوق بازنشستگی کشوری که تأکید فراوانی بر توسعه‌ی صنایع لبنی دارند و تلاش زیادی برای تأمین هزینه‌های توسعه‌ی صنایع شیر ایران داشته‌اند تشکر کنم. با مساعدت ایشان ما در تمام شرکت‌های خودمان طرح‌های توسعه‌ای را مدنظر قرار داده‌ایم و حدوداً 165 طرح توسعه‌ای را در دستور کار داریم و علی‌رغم این‌که هنوز تسهیلاتی در اختیار ما قرار نگرفته است برخی از این طرح‌های توسعه‌ای مشغول انجام هستند. برآورد ما برای میزان سرمایه‌ی مورد نیاز انجام طرح‌های توسعه‌ای در زمینه‌ی توسعه‌ی واحدهای لبنی و واحدهای کشت و صنعت مبلغی در حدود شانزده هزار میلیارد تومان است که ظرف پنج سال سرمایه‌گذاری آن انجام خواهد شد.
هشت شرکت پگاه به بازار سرمایه وارد می‌شوند
هشت شرکت از مجموعه شرکت‌های صنایع شیر ایران در بورس و فرابورس هستند و در مرحله‌ی جدید، هشت شرکت دیگر به فرابورس خواهند پیوست. مقدمات پیوستن شرکت صنایع شیر ایران به بورس هم انجام شده و در حال پذیرش به بورس هستیم. امیدواریم یکی از راه‌های ما برای تأمین سرمایه‌ی طرح‌های توسعه‌ای بورس و بازار سرمایه باشد. یکی دیگر از راه‌کارهای ما برای تأمین سرمایه‌ی طرح‌های توسعه‌ای مولدسازی اموال و املاک غیرمولد است. علاوه بر این استفاده از تسهیلات بانکی و تسهیلات صندوق توسعه‌ی ملی را هم برای سرمایه مدنظر داریم.
مهم‌ترین نقطه‌ی اتکای سودآوری؛ نیروی انسانی توانمند
همکاران جوان و باهوش ما در صنایع شیر ایران از سال گذشته توانسته‌اند محصولات دانش‌بنیانی را تولید بکنند که این محصولات چند خاصیت مهم دارند. اول این‌که قابل رقابت و جایگزین محصولاتی هستند که پیش‌تر به کشور وارد می‌شدند و از خروج ارز جلوگیری می‌کنند، دوم این‌که با تولید این محصولات بهای محصول نهایی ما پائین می‌آید. به عنوان نمونه در زمینه‌ی تولید خشک نوزاد یکی از مواد اولیه محصولی به نام دی. نود است. دی. نود آب پنیری ویژه‌ای است که به میزان نود درصد خالص‌سازی شده است. سالانه حدود دوازده تا پانزده هزار تن از این فرآورده وارد کشور می‌شود و قیمت هر کیلو از از آن بالاتر از دو و نیم یورو است. ما در سال گذشته در دو واحد از واحدهای پگاه توانستیم بدون وارد کردن تجهیزات تولید دی. نود از خارج و با تجهیزات فعلی توانستند این محصول را که نیمی از مواد اولیه‌ی شیرخشک نوزاد محسوب می‌شود تولید کنند. تولید این محصول، قیمت تمام شده‌ی شیرخشک ما را به شدت پائین می‌آورد و در سودآوری بسیار موثر است. علاوه بر این ما محصولات دیگری را نیز به شکل خلاقانه در سال گذشته تولید کرده‌ایم که باعث سودآوری شرکت شده‌اند. همه‌ی این محصولات با تکیه بر نیروی انسانی توانمند و خلاق صنایع شیر ایران تولید شده‌اند و می‌توان گفت مهم‌ترین نقطه‌ی اتکای ما برای سودآوری نیروی انسانی توانمند است.
چهار هزار قطعه از تجهیزات مورد نیاز ما بومی‌سازی شده
از دیگر افتخارات ما در زمینه‌ی تولیدات دانش‌بنیان می‌توان به ابتکار همکارانمان در شرکت صنایع بسته‌بندی اشاره کرد. این همکاران توانستند کاغذ پارچمنت یا کاغذ پوستی که سالیان سال از خارج وارد می‌شد و برای تولید پنیر نقش صافی را ایفا می‌کند را با کیفیت استاندارد و با کسب مجوزهای لازم تولید کنند و نیاز کشور به واردات این محصول را پوشش دادند. سالانه دو تا دو و نیم میلیون دلار بابت واردات این کاغذ از کشور ارز خارج می‌شد. تاکنون در ده شرکت از شرکت‌های ما محصولاتی تولید شده که گواهی‌نامه‌ی دانش‌بنیان دریافت کرده‌اند و بالغ بر چهار هزار قطعه از تجهیزات مورد نیاز ما بومی‌سازی شده و مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین سه دستگاه که تا پیش از این از خارج وارد می‌شود به طور کامل بومی‌سازی شده‌اند. خط یو. اچ. دی. یکی از این دستگاه‌هاست که در سه شرکت ما مورد بهره‌برداری قرار گرفته. دستگاه هموژن را نیز شرکت پگاه اصفهان با کیفیتی بالاتر از نمونه‌ی خارجی بومی‌سازی کرده است و همچنین دستگاه اشتفان که از لوازم ساخت پنیر پروسس است در شرکت صنایع شیر ایران بومی‌سازی شده است.
تدابیری برای رفاه نیروی انسانی
برای قدردانی از نیروی جوان و نخبه‌ای که گاه عنوان نابغه برازنده‌ی آن‌هاست و در واحدهای شرکت صنایع شیر ایران مشغول به فعالیت هستند در چند ماه گذشته تمهیدات ویژه‌ای اندیشیده‌ایم. از جمله‌ی این تهمیدات تلاش برای تبدیل وضعیت 1430 نفر از همکارانمان از شرکتی به قراردادی با دستور ویژه‌ی ریاست محترم صندوق بازنشستگی بود تا امنیت شغلی همکارانمان فراهم شود. برای همکارانی که در بخش بازاریابی فعال هستند هم تمهیداتی اندیشیده‌ایم تا این همکاران به فکر شغل دوم در ساعات بیکاری خود نباشند. به این صورت که به اندازه‌ای که این همکاران برای کار خود وقت می‌گذارند به آن‌ها مزد پرداخت خواهیم کرد. این تمهیدات هم رضایت همکاران را در بر داشته و هم بر میزان تولید و فروش شرکت تأثیر ویژه‌ای داشته است. صنایع شیر ایران در طول عمر حدود هفتاد ساله‌ی خود توانسته است نیروهای بسیاری را با بهره‌گیری از دانش روز پرورش دهد و این نیروهای متعهد دانش خود را همواره به همکاران جوان‌ترشان منتقل کرده‌اند و همین امر باعث شکل‌گیری نیروی انسانی توانمند و متعهدی شده که من از ته دل به آن‌ها عشق می‌ورزم.
هیچ عضو هیئت مدیره‌ای از بیرون به مجموعه وارد نشده است
مدیران مجموعه‌ی صنایع شیر ایران از نیروهای توانمندی که در خود مجموعه تربیت شده‌اند انتخاب می‌شوند. ما از جوانانی که خلاقیت به خرج می‌دهند و در شرایط سخت به بهره‌وری هر چه بیشتر مجموعه کمک می‌کنند همواره در مقام هیئت مدیره‌ی واحدها و مشاغل دیگری از این دست استفاده‌ی شایسته‌ای می‌کنیم و این الگوی مدیریتی من در هر دو دوره‌ای بوده که در این شرکت مسئولیت داشته‌ام. در دوره‌ی اخیر به جرئت می‌توانم بگویم در هیچ یک از بیست و هشت شرکت مجموعه یک نفر از بیرون به عنوان هیئت مدیره به مجموعه اضافه نشده است. تمام اعضای هیئت مدیره از همکارانمان از مجموعه هستند. خود من هم از همین مجموعه هستم و از سال 1373 با مجموعه‌ی صنایع شیر ایران در مقاطع مختلف همکاری داشته‌ام.
