دوره ششم مدیریت شهری تهران که با نام مدیریت تحولی از آن یاد می‌شود، با چهار شعار همراه شده است؛ تحول درون‌زا، تحول کالبدی شهر، تحول بعد روحی شهر و هوشمند شدن شهر تهران. یکی از زیرمجموعه‌های شهرداری تهران که در جهت تحقق این شعارها نقش اساسی دارد معاونت امور مالی و اقتصاد شهری است و از جمله نهادهای زیرمجموعه این معاونت که نقشی اساسی در تحقق این شعارها دارد، مجموعه فروشگاه‌های شهروند است. داود قربانیان مدیرعامل شرکت شهروند که مدیریت مجموعه فروشگاه‌های زنجیره‌ای شهروند را بر عهده دارد، در این گفت‌وگو از خط مشی جدید فروشگاه‌های شهروند می‌گوید و روند آماده‌سازی این فروشگاه‌ها برای ورود به بورس را تشریح می‌کند.
فروشگاه‌های شهروند از بلاتکلیفی بیرون آمده‌اند
در سال 1373 وقتی شهرداری تهران تصمیم بر راه‌اندازی فروشگاه‌های شهروند گرفت، نگاه شهرداری بر این مبنا بود که در کنار میادین میوه و تره‌بار که در زمینه ارائه سریع و ارزان میوه و محصولاتی از آن قبیل به شهروندان فعال بودند، مجموعه‌هایی برای ارائه سایر کالاها به شهروندان فراهم آورد و سبد کالای شهروندان را به طور کامل پوشش بدهد. این ساختار عظیم و گسترده یک ساختار لجستیکی توان‌مند برای حل مسائل و مشکلات شهری در مواقع بحران فراهم می‌آورد و به ویژه در زمان‌های التهاب به عنوان بازوی تنظیم بازار عمل می‌کند. از این منظر رفتن به سمت راه‌اندازی این فروشگاه‌ها هوشمندانه و استراتژیک است. این روند تا زمانی که بحث خصوصی‌سازی شکل گرفت جریان داشت و در دورانی که این بحث مطرح شد نام شهروند نیز به عنوان شرکتی که در معرض خصوصی‌سازی است به میان آمد. اما شهرداری در زمینه خصوصی‌سازی شهروند تأملاتی داشت که این تأملات به درازا انجامید و در عمل به بلاتکلیفی منجر شد و این بلاتکلیفی اختلال‌هایی در روند اداره فروشگاه‌های شهروند پدید آورد. با ورود دکتر زاکانی به شهرداری و آغاز دوره جدید مدیریت شهری، تاکید ایشان بر حفظ موقعیت شهروند در مجموعه شهرداری به عنوان یک سرمایه بزرگ برای شهر تهران به این بلاتکلیفی پایان داد و نگاه به این سمت رفت که اگر قرار است در مورد شهروند خصوصی‌سازی هم صورت بگیرد این اقدام از مسیر عرضه سهام آن انجام شود. بر این اساس ما در مسیر آماده‌سازی شهروند برای عرضه سهام، ابتدا باید به سمت ارزشمندسازی سهام شهروند از مسیر توسعه این فروشگاه‌ها می‌رفتیم و این مسیری است که ما در آن قرار گرفته‌ایم.
قفل‌ها را از دست و پای شهروند باز کردیم
یکی از مهم‌ترین مشکلات و مسائلی که ما با آن مواجه بودیم قفل و زنجیرهایی بود که از مسیر پرونده‌های حقوقی متعدد و اختلاف‌هایی که با مالکین و معارضین داشت و حتی مسئله حق بهره‌برداری از برند شهروند که به غیر واگذار شده بود، از مسائلی بود که باید حل می‌شدند و در دو سال گذشته در مسیر زمینه‌سازی برای توسعه فعالیت فروشگاه‌های شهروند تلاش کردیم این پرونده‌ها را حل کنیم و توانسته‌ایم بخش زیادی از آنها را به سرانجام برسانیم. حق بهره‌برداری برند در دست فروشگاه‌های شهروند باقی ماند و مشکل برند حل شد و پرونده‌های دیگر هم عموماً بسته شده‌اند. همچنین با افزایش سرمایه‌ای که شهرداری تهران در فروشگاه شهروند قصد انجام آن را دارد ما به سمت تعیین تکلیف املاک و دارایی‌ها خواهیم رفت و سال آینده مقدمات ورود فروشگاه‌های شهروند به بازار بورس را انجام خواهیم داد.
شهروند در سراسر کشور شعبه تأسیس می‌کند
در دو سال گذشته که روند توسعه فروشگاه‌های شهروند سرعت گرفته است، ما فروشگاه‌های جدیدی را به مجموعه اضافه کرده‌ایم و روند توسعه کمّی فروشگاه‌ها ادامه خواهد داشت تا دسترسی مردم به فروشگاه‌های شهروند راحت‌تر و سریع‌تر شود. روزی که ما به مجموعه شهروند آمدیم تعداد فروشگاه‌ها چهل و یک یا چهل و دو فروشگاه بود و در حال حاضر تعداد فروشگاه‌های شهروند پنجاه و سه فروشگاه است. با توجه به توسعه یکنواختی که فروشگاه‌های شهروند در تهران و البرز و شهرهای اطراف داشته است، به جرئت می‌توان گفت از منظر امکانات رفاهی، دسترس‌پذیری و توسعه‌های مربوط به پارکینگ و… یکی از مهم‌ترین فروشگاه‌های هایپری کشور در پایتخت است و نگاه ما این است که با کمک شهرداری، با انجام مقدمات لازم که ساده نیست ولی ما به سمتش حرکت کرده‌ایم، فروشگاه‌های شهروند در سطح ملّی و در سراسر ایران شعبه‌های خود را گسترش دهد و این کار با کمک شهرداری‌های کلان‌شهرها و نیز بخش خصوصی به صورت فروشگاه‌های مشارکتی عملی خواهد شد. از این فرصت می‌توان برای شکل دادن به یک زنجیره تأمین کالای بزرگ و به روز که در مواقع بحرانی می‌تواند به عنوان بازوی مدیریت بحران به کار بیاید استفاده کرد. از جمله اقداماتی که در زمینه توسعه فروشگاهی در سال 1403 مدنظر ماست، تأسیس بزرگترین فروشگاه شهروند با هجده هزار متر مساحت در تهران است که امیدواریم در زمینه فروش کالا تأثیر عمدهای در سبد خانوار داشته باشد.
در تنظیم بازار نقش اساسی داریم
در حال حاضر مجموعه شهروند در سطح تهران ماهیانه چیزی در حدود هزار تن گوشت تنظیم بازار عرضه می‌کند که تفاوت قیمت این گوشت با گوشت بازار آزاد چیزی در حدود سیصد تا سیصد و پنجاه هزار تومان است. همان‌طور که آقای زاکانی در سخنرانی چند روز پیش خود گفتند ما از سیصد تن مصرف روزانه گوشت خانوارهای تهرانی، هفتاد تن را از طریق میادین میوه و تره‌بار و سی تن را از طریق فروشگاه‌های شهروند تأمین می‌کنیم که این یک سوم مصرف روزانه را شامل می‌شود. همچنین در زمینه عرضه برنج تنظیم بازار نیز شهروند فعال است و بیش از بیست و سه تن برنج تنظیم بازار در مدت اخیر عرضه شده است. در مسائل و مشکلاتی که به صورت لحظه‌ای به وجود می‌آید نیز شهروند به سرعت وارد عمل می‌شود و التهابات بازار را کنترل می‌کند. به عنوان مثال در زمانی که بازار با کمبود روغن مواجه شد ما در مدتی کم بیش از یک میلیون و دویست هزار بطر روغن در فروشگاه‌های شهروند عرضه کردیم و التهاب بازار پایتخت از این مسیر کنترل شد. روند بازار در ایران هم به این شکل است که با کنترل التهاب در بازار پایتخت آثار آن را به شکل مشهودی در شهرهای دیگر می‌تواند دید.
از تولیدکنندگان نوپا حمایت می‌کنیم
در مجموع بیش از هزار شرکت داخلی کالای خود را برای فروش در اختیار شهروند قرار می‌دهند و فروشگاه‌های شهروند در حال حاضر یک زنجیره برای فروش محصولات تولیدکنندگان داخلی است و ما حتی به برندهای نوپا و جدید کمک می‌کنیم که با رعایت استاندارد و کیفیت و توجه به حقوق مصرف‌کننده جای خود را در بازار پیدا کنند.
تأمین متمرکز کالا را گسترش می‌دهیم
برای تأمین متمرکز کالا توسط فروشگاه‌های شهروند گام‌های اساسی برداشته شده و در مورد برخی کالاها که عدم تأمین متمرکز آنها مورد اعتراض نهادهای نظارتی بود اقدامات جدی انجام داده‌ایم. در فاز دوم تأمین متمرکز کالا، امیدواریم در سال آینده بتوانیم بیش از دویست هزار متر سوله به انبارهای شهروند اضافه خواهد شد و ساختار لجستیکی هوشمند تأمین کالای شهروند را شکل خواهیم داد. این موضوع باعث صرفه اقتصادی بیشتر در زمینه تأمین کالا خواهد شد و اثرات این صرفه در حوزه تأمین در ارزان‌سازی کالایی که به دست مصرف‌کننده می‌رسد مشاهده خواهد شد. این عرضه ارزان‌تر را همین حالا هم می‌توان مشاهده کرد. گسترش نظام تأمین متمرکز اصلی‌ترین برنامه شهروند در سال 1403 است.
بیش از دوازده درصد رشد فروش داشته‌ایم
در حال حاضر میزان تخفیفی که فروشگاه‌های شهروند ارائه داده‌اند بیش از سیصد و پنجاه میلیارد تومان است. فروشگاه‌های شهروند در حال حاضر بین چهل تا شصت هزار فاکتور در روز فروش دارند و با متوسط سه و نیم نفر که رقم متوسط خانوارهای ایرانی است می‌توان گفت روزانه چیزی بیش از صد و شصت هزار نفر از فروشگاه‌های شهروند بهره می‌برند. میزان فروش روزانه فروشگاه‌های شهروند به طور متوسط سی و هفت میلیارد تومان است. رقمی که ما فروشگاه‌ها را با آن تحویل گرفتیم روزانه به طور متوسط حدود هشت تا نه میلیارد تومان بود. با توجه به تورم چهل و پنج درصدی صنعت و رشد پنجاه و هفت درصدی فروش در فروشگاه‌های شهروند بیش از دوازده درصد رشد فروش داشته‌اند. میزان رشد فروش شهروند زمانی که ما مجموعه را تحویل گرفتیم منفی بیست و دو درصد بود و ظرف دو سال توانستیم نه تنها این رشد منفی را جبران کنیم که در حدود سیزده درصد رشد مثبت برای مجموعه رقم بزنیم که این ثمره فعالیت کل خانواده فروشگاه‌های شهروند است.
ما در یک فضای رقابتی مشغول به فعالیت هستیم
در حال حاضر فروشگاه‌های شهروند در یک فضای کاملاً رقابتی و بر پایه پرداخت اجاره بهای مکانی که در آن مشغول به فعالیت هستند به فعالیت مشغول هستند. خیلی از جاها فروشگاه‌های شهروند داخل میدان میوه و تره‌بار است و در میدان‌های میوه و تره‌بار هم فضای فروشگاهی وجود دارد و با این وجود مردم شهروند را انتخاب می‌کنند که نشان‌دهنده موفقیت تلاش همکاران من در مجموعه شهروند است. خانواده شهروند شامل حدود دو هزار نیروی رسمی و قراردادی است که در یک فضای کاملاً رقابتی، بدون آنکه بودجه‌ای از شهرداری تهران گرفته شود و با ارائه سود پس از برگزاری مجمع سالانه به سهام‌دار که شهرداری است به فعالیت مشغول هستیم. علاوه بر این، در حال حاضر شهروند یک مجموعه سی ساله محسوب می‌شود و به نسبت به این عمر با میزانی از استهلاک نیز مواجه است. در حال حاضر ما علاوه بر توسعه، به فکر بازسازی مجموعه در زمینه‌هایی که دچار استهلاک شده نیز هستیم. گذشته از این رقبای ما در بخش خصوصی از منظر قوانین و مقررات، چالاکی بیشتری نسبت به ما که با برخی مقررات و قوانین دست و پا گیر مواجه هستیم دارند و همین به آنها مزیت رقابتی نیز می‌دهد. در کنار این موضوع به جرئت می‌توانم بگویم ما خوش‌حساب‌ترین فروشگاه زنجیره‌ای کشور هستیم و فرمایش مقام معظم رهبری در زمینه حمایت از تولید داخلی همواره سرلوحه کارمان است.
بدون جذب نیرو دوازده فروشگاه افتتاح کرده‌ایم
از جمله اقداماتی که برای ایجاد آمادگی رقابت انجام داده‌ایم کاهش هزینه‌هاست. به عنوان نمونه هزینه در زمینه نیروی انسانی را بدون آنکه به تعدیل رو بیاوریم حدود دو درصد کاهش داده‌ایم. در عین حال ما تلاش می‌کنیم برای روحیه‌بخشی به کارکنان فروشگاه‌های شهروند نیز اقداماتی انجام دهیم و سبدهای معیشتی قابل قبولی برای آنها فراهم سازیم تا بتوانند با روحیه‌ای بشّاش در خدمت شهروندان باشند. علاوه بر این ما با تبدیل وضعیت 273 نفر نیرویی که سیزده سال به صورت ساعتی با مجموعه همکاری کرده بودند به قراردادی تبدیل کرده بودیم و آن بخش از کارمند مربوط به خانواده‌های ایثارگر که طبق قانون می‌توانستیم قرارداد آنها را به قرارداد رسمی تبدیل کنیم تبدیل وضعیت شدند. در عین حال ما در کنار تثبیت شرایط نیروی انسانی به فکر آموزش آنها نیز هستیم و این امر به افزایش ضریب بهره‌وری نیروها کمک می‌کند. به این شکل ما توانستیم بدون جذب حتی یک نیروی تازه دوازده فروشگاه جدید افتتاح کنیم. به این شکل ما اقتصادی‌سازی بهره‌وری از نیروی انسانی را مدنظر قرار دادیم. در گذشته ما برای هر 35 متر فضای فروشگاهی یک نیرو داشتیم و در حال حاضر این میزان به هر نیرو برای 45 متر رسیده است. استاندارد جهانی در زمینه 60 متر است که رسیدن به این رقم به افزایش سطح تکنولوژی نیازمند است.
در کنار توسعه افقی، به فکر توسعه عمودی شهروند هستیم
علاوه بر توسعه افقی که شامل گسترش فروشگاه‌ها در سطح کشور و مواردی از این دست خواهد شد، ما در پی اصلاح اساس‌نامه شهروند و ایجاد امکان توسعه عمودی فروشگاه‌ها و به عبارتی ورود به صنایع بالادستی هم هستیم. اولین گام در این مسیر، ورود به صنایع بسته‌بندی است که امیدواریم با همراهی شورای شهر محترم بتوانیم به آن وارد شویم و پس از آن به سمت تولیدات پیشرفته نیز برویم. این موضوع را ما در سند چشم‌انداز توسعه فروشگاه‌های شهروند وارد کرده‌ایم و امیدواریم با تأیید شورای شهر فارغ از حضور من به عنوان مدیر مجموعه، این موضوع در مجموعه شهروند مورد توجه قرار بگیرد و اجرایی شود تا روند ارزش‌آفرینی مجموعه برای عرضه سهام آن در بورس رخ بدهد و ما بتوانیم یکی از مجموعه‌های شهرداری باشیم که هزینه صورت گرفته توسط شهروندان برای شکل‌گیری خودمان را به طور کامل بازگردانیم و برای سهام‌داران، اعم از شهروندان و شهرداری، سودده هم باشیم.
به دنبال توسعه فروش اعتباری در شهروند هستیم
از روزی که وارد مجموعه فروشگاه‌های شهروند شدم، نگاه من شکل‌دهی به سیستمی مبتنی بر مدیریت دانش و تحول ساختاری بود. در این مسیر ابتدا کل آئین‌نامه‌ها و مقررات فروشگاه را بازبینی کردیم و در این بازبینی نقایصی را مشاهده کردیم که در مسیر رفع آنها گام برداشتیم. ما از منظر تحول فن‌آورانه به دنبال آن هستیم که شهروند را به عنوان یک مجموعه پیشرو در کشور بشناسانیم و در این مسیر شیوه‌های فروش تازه‌ای را به مجموعه اضافه کردیم. از جمله طرح فروش اعتباری از مسیر ارائه کارت اعتباری یا شهروندکارت که در گام اول میان پرسنل محترم شهرداری عرضه شده و در مسیر توسعه آن هستیم. از دیگر اقداماتی که مدنظر ماست هوشمندسازی فروش است. این موضوع که ما سبد خرید مشتری را حدس بزنیم و پیشنهادات متناسب با فرد به او ارائه بدهیم موضوعی است که ما باید به سمتش حرکت کنیم و در حال حاضر گام‌های اول را به سمت این هدف برداشته‌ایم. در این مسیر بحث فروش اینترنتی شهروند به طور جدی مورد توجه ما قرار گرفته است. پیش از حضور ما در مجموعه تنها سه شعبه از شهروند امکان فروش اینترنتی داشتند و در حال حاضر این تعداد به بیست و شش شعبه رسیده است.
