فهم این موضوع که آیا یک فرد حقیقی و حقوقی صلاحیت و شایستگی لازم برای دریافت تسهیلات مالی دارد یا نه رویای هر نهاد مالی است. اما رتبه‌بندی و اعتبارسنجی تنها در مباحث مالی کارکرد ندارد. رضا قاسم‌پور مدیرعامل شرکت مشاوره رتبه‌بندی ایرانیان در این گفت‌وگو به وضعیت کنونی و نیز چشم‌انداز پیشاروی رتبه‌بندی در کشور می‌پردازد. او می‌گوید از سال گذشته عزمی در سطح حاکمیتی برای توجه به اعتبارسنجی پدید آمده و مدل جدیدی برای رتبه‌بندی ارائه شده که به‌زودی از آن رونمایی خواهد شد. مدلی که می‌تواند اعتبارسنجی را به سطوحی فراتر از اعتبارسنجی مالی ببرد.
کار اعتبارسنجی پیش‌گیری از حوادث نامطلوب است
استفاده از اعتبارسنجی در دنیا حدود دو قرن سابقه دارد. این رویه ابتدا از صنایع مالی و بانکی شروع شده و سپس به حوزه‌های دیگری نظیر بیمه و… نیز تسری یافته است. سابقه اعتبارسنجی در ایران به سال 1385 برمی‌گردد که شرکت مشاوره رتبه‌بندی ایرانیان با مشارکت چند بانک و شرکت لیزینگی تأسیس شد. کاری که در این شرکت انجام می‌شد پیش‌بینی حوادث نامطلوب احتمالی مالی در یک معامله برای اجتناب از آن بود. این پیش‌بینی در صنایع مختلف مالی متفاوت است. در صنعت بانکی پیش‌بینی از این قرار است که آیا فرد تا یک سال آینده دچار نکول در پرداخت می‌شود یا خیر و در صنعت بیمه پیش‌بینی بر این پایه است که آیا در یک سال آینده فرد تقاضای خسارت خواهد کرد یا خیر. این پیش‌بینی بر حسب اطلاعات هر شخص صورت می‌گیرد و در نهایت عددی به هر فرد اختصاص پیدا می‌کند که نشان‌دهنده میزان ریسک فرد برای حرکت به سمت حادثه نامطلوب است.
رتبه‌بندی با اعتبارسنجی متفاوت است
بحث اعتبارسنجی در حال حاضر هم در مورد اشخاص حقیقی و هم اشخاص حقوقی در حال انجام است. این موضوع را باید از موضوع رتبه‌بندی متمایز کرد. رتبه‌بندی خاص نهادهای مالی نظیر بانک‌ها، شرکت‌های بیمه و… است و بر پایه این رتبه‌بندی مشتریان می‌توانند تشخیص بدهند کدام نهاد مالی به نسبت خواسته آنها خدمات مطلوب‌تری ارائه می‌دهد. در رتبه‌بندی علاوه بر اعتبارسنجی، مباحث مرتبط با خبره‌محوری هم مطرح است. به این معنا که کارشناسان خبره در حوزه مختلف مالی، مسائل استراتژیک و… در شرکت حضور پیدا می‌کنند و شرکت را از ابعاد مختلف مورد بررسی قرار می‌دهند. رتبه‌بندی بر حسب برنامه‌های آینده شرکت، تیم مدیریتی شرکت و استراتژی‌های شرکت در نسبت با برنامه‌های کلان داخلی و بین‌المللی صورت می‌گیرد و پس از این بررسی اشخاص حقوقی رتبه‌ای دریافت می‌کنند که می‌تواند راهنمای مشتریان برای تشخیص کارآمدترین شرکت‌ها در ارائه خدمات باشد.
فهرست مطلوب‌ترین شرکت‌ها را ارائه می‌دهیم
ما در شرکت خودمان علاوه بر رتبه‌بندی اشخاص حقوقی برنامه رنک‌بندی را هم پیش می‌بریم و بر پایه بررسی‌های صورت گرفته فهرستی از مطلوب‌ترین شرکت‌ها از رتبه یک به پایین ارائه می‌دهیم. این رنک‌بندی چه شرکت‌های بانکی و چه دیگر اشخاص حقوقی حتی مدارس غیردولتی را می‌تواند در بر بگیرد.
مدل امتیاز اعتباری جدید رونمایی می‌شود
در حال حاضر ما سه شرکت رتبه‌بندی در کشور داریم که بحث رتبه‌بندی اشخاص حقوقی بزرگ را انجام می‌دهند. علاوه بر این در بحث اعتبارسنجی، بانک‌ها از سال 96 بر پایه هجده شاخص به اعتبارسنجی مشتریان می‌پردازند. در سال‌های ابتدایی اعتبارسنجی جامعیت کافی نداشت ولی ما از سال گذشته یک مدل امتیاز اعتباری جدید تهیه کردیم که شاخص‌های متعددی را مدنظر دارد. از جمله شاخص‌های بانکی از قبیل بازگشت تسهیلات، چک برگشتی و…، شاخص‌های مالیاتی، شاخص‌های قضایی، شاخص‌های بیمه‌ای و… این مدل جدید در حال حاضر آماده است و ما منتظر فرصتی برای رونمایی از آن هستیم. این مدل با دقت نود درصدی پیش‌بینی را انجام می‌دهد.
اعتبارسنجی جایگزین وثیقه محوری
در صورتی که مدل‌های اعتبارسنجی جامعیت قابل قبولی داشته باشند و به درگاه‌های مختلفی متصل باشند تا بتوانند فرد را از جنبه‌ها و زوایای مختلف مورد ارزیابی قرار دهند، امکان صحت پیش‌بینی اعتبارسنجی بالا و بالاتر خواهد رفت و در آن شرایط میزان اعتبار فرد می‌تواند جایگزینی برای دریافت وثایق در ارائه خدمات مالی شود. این امر نیازمند شکل‌گیری برخی تغییرات در قانون است تا روند اعتبارسنجی تسهیل شود. ما در حال حاضر برای هر شخص حقیقی 245 شاخص را مشخص کرده‌ایم که می‌تواند در اعتبارسنجی موثر باشد. از این میان در حال حاضر اطلاعات مربوط به 135 شاخص در اختیار ما قرار می‌گیرد و در این میان با توجه به مسائل و مشکلاتی نظیر تاریخ محور بودن اطلاعات یا ناقص بودن آنها و… از این میان ما به 75 شاخص قابل استفاده رسیدیم و مدل اعتبارسنجی خودمان را بر پایه این شاخص‌ها شکل دادیم.
امنیت اطلاعات افراد در شرکت برقرار است
از لحاظ امنیتی ما برای آنکه اطلاعات اعتبارسنجی اشخاص مورد سوءاستفاده قرار نگیرد ارائه هرگونه اطلاعات را منوط به رضایت فرد کرده‌ایم. از طرف دیگر به خاطر آنکه اطلاعات مورد بررسی ما از حساسیت بالایی برخوردار است روند ارائه ارزیابی به این شکل صورت‌بندی شده که هیچ یک از اطلاعات اشخاص در سرورهای شرکت اعتبارسنجی ذخیره نمی‌شود. ما بر حسب نیاز به سامانه‌های مختلف بانکی، مالیاتی و… متصل می‌شویم و اطلاعات اشخاص که در آن سامانه‌ها ذخیره شده را ارزیابی می‌کنیم و تنها نتایج را ارائه می‌دهیم تا مشکلات و مسائلی نظیر احتمال هک اطلاعات اشخاص، از جانب شرکت ما پدید نیاید. امتیاز اعتباری اشخاص نیز تنها به مدتی محدود در سامانه ما وجود دارد. علاوه بر این تحت نظارت نهادهای امنیتی و بانک مرکزی تمام حداقل‌های لازم امنیتی در سیستم‌های شرکت لحاظ شده و ما همواره در حال بهبود سطح امنیتی شرکت هستیم. سیستم‌های امنیت اطلاعات شرکت مورد تأیید شرکت‌های ذی‌صلاح قرار گرفته و پایش و نظارت مستمر برای عدم تخطی از استانداردها از سوی بانک مرکزی و… در شرکت برقرار است.
به دنبال امتیاز اجتماعی افراد هستیم
در مدل نهایی مدنظر ما، بر پایه شاخص‌های مختلف، در نهایت ما به دنبال امتیاز اجتماعی افراد هستیم. در امتیاز اجتماعی علاوه بر شاخص‌های مالی و بانکی، تعهد فرد، نوع رفتار فرد و… نیز در مدل اعتبارسنجی دخیل می‌شود. این مدل در حال حاضر تنها در سطح تئوریک مطرح است و ما هنوز وارد بهره‌گیری از این مدل نشده‌ایم تا بتوانیم شاخص‌ها و کارکردهایش را به طور کامل تبیین کنیم.
استفاده از اعتبارسنجی در معاملات میان افراد
گزارش امتیاز اعتباری اشخاص می‌تواند علاوه بر نظام بانکی در معاملات میان اشخاص نیز مورد استفاده قرار بگیرد. به عبارتی هر کس که می‌خواهد خانهای اجاره دهد یا یک معامله انجام بدهد می‌تواند از فرد طرف معامله بخواهد گزارش امتیاز اعتباری‌اش را در اختیارش قرار بدهد تا با ریسک کمتری معامله صورت بگیرد.
اعتبارسنجی احتمال فساد را کاهش می‌دهد
اگر ما بتوانیم تمام سامانه‌های اطلاعاتی کشور را بر حسب موضوع اعتبارسنجی به یکدیگر متصل بکنیم، احتمال فساد در نظام‌های مالی کشور کاهش پیدا خواهد کرد. این مدل حتی می‌تواند در شناسایی فسادهایی نظیر اختلاس و ایجاد مانع در برابر آنها موثر واقع شود. شورای سنجش اعتبار به شدت پیگیر است تا ما بتوانیم اعتبارسنجی را با شاخص‌های بیشتری انجام دهیم و بتوانیم مدل اعتبارسنجی را توسعه بدهیم.
می‌توان مدیران را اعتبارسنجی و رتبه‌بندی کرد
در چشم‌انداز و برنامه‌های ما این موضوع مدنظر است که بتوانیم مدل‌هایی برای رتبه‌بندی مدیران و کارکنان و ارزیابی میزان صلاحیت آنها برای حضور در یک مسئولیت به دست آوریم و در صورتی که به این مدل برسیم و سازمان‌ها و نهادهای مختلف در این زمینه با ما همکاری مناسبی داشته باشند گامی بلند در مسیر شایسته‌سالاری برداشته خواهد شد. در حال حاضر لازمه رسیدن به چنین چشم‌اندازی تکمیل مدل است.
شرکت رتبه‌بندی یک نهاد حاکمیتی می‌شود
از سال گذشته، با توجه به این موضوع که در مدل‌های جدید اعتبارسنجی اطلاعات حاکمیتی به شرکت رتبه‌بندی ارائه می‌شود تصمیم بر این شد که این شرکت به عنوان یک نهاد حاکمیتی و در سطح ملی به فعالیت مشغول شود تا بتواند با نظارت‌های عالیه حاکمیتی به اسناد و اطلاعات دسترسی پیدا کند. این موضوع در دست پیگیری است و برای انجام آن تعدادی از سهام‌داران شرکت باید سهام خود را واگذار کنند.
